Hugur - 01.06.2011, Page 96

94
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir og Sigríður Þorgeirsdðttir
er einmitt sú tegund mannlegrar reynslu þar sem ómögulegt er að gera skarpan
greinarmun á hug og líkama, vitund og viðfangi, mannveru og umhverfi.6
Onnur nálgun sem er viðbragð við hugmyndinni um hina sætu, krúttlegu og
kvenlegu fegurð felst í því að Hta á fegurð sem eitthvað mun dýpra og yfirgrips-
meira en hugmyndir um yfirborðskennda skrautfegurð eða söluvænleg fegurðar-
viðmið gera ráð fyrir. Samkvæmt þessari nálgun er fegurðarreynslan djúp, andleg
reynsla sem hefur djúpstæð áhrif á þá sem fyrir henni verður og tengsl hennar við
veruleikann.
Tengt þessari nálgun er svo viðbragðið við hugmyndinni um tælandi erótíska
fegurð sem færðist með tilkomu kristninnar frá piltaást forngrísku heimspeking-
anna yfir á konur og varð að „hættulegri" þrá og jafnvel djöfúllegri samanbor-
ið við andlega þrá eftir fegurð hins guðlega.7 Þá er fallist á það að fegurð hafi
aðdráttarafl sem vekur með okkur þrá, en þessi þrá er af allt öðru tagi en hin
neikvæða holdlega þrá sem Platon og Agústínus hræddust, þá þrá sem byggir á
kynferðislegu aðdráttarafli og löngun til þess að komast yfir, eignast og stjórna
viðfanginu.
Hræðslan við fegurð sem litar trúarleg og heimspekileg viðhorf miðalda ein-
skorðast ekki við manniega eða listræna fegurð. Það má sjá augljós merki hennar í
hugleiðingum 14. aldar skáldsins og heimspekingsins Petrarca um náttúrufegurð.
I ritgerð sinni um göngu upp á Vindafjall, sem er líkast til ein fyrsta heimspekilega
ritgerðin um landslag og skynjun á fegurð þess, lýsir Petrarca sektarkennd yfir
að gleyma sér við fegurð umhverfisins. Hann finnur til þessarar kenndar vegna
þess að kenningar Ágústínusar höfðu innrætt honum að það mætti ekki njóta
jarðneskrar fegurðar vegna þess að það dreifði athyglinni frá guði sjálfum.8 Það
var m.ö.o. syndsamlegt að gleyma sér í hinu fagra. Fyrri tíma spekingar voru þess
vegna í vandræðum með fegurðina ýmist vegna þess að hún var of jarðnesk eða
vegna þess að hún var ásókn í eitthvað sem þurfti að komast yfir.
Þegar í fornöld voru til aðrar hugmyndir um fegurð sem gengu þvert á þessa
afneitun á hinu jarðneska. Forngríska ljóðskáldið Saffó vildi leyfa að viðurkenna
fegurð hins jarðneska og fegurð líkama konunnar sem hún bar ást til.9 Þessar hug-
myndir urðu hins vegar undir. Simone Weil tekur upp þennan hulda þráð á síð-
ustu öld þegar hún skrifar að ástin á hinu fagra í heiminum feli í sér ást á öllu hinu
dýrmæta sem ill örlög geti grandað.10 Fegurð getur þess vegna haft heilmikið með
umhyggju fyrir einhverju að gera. Þetta á ekki síst við um náttúruna í dag. And-
spænis ægifegurð jökuls erum við minnt á að hopandi jökull er merki um hlýnun
jarðar sem leiðir til náttúruhamfara. Þessi skynjun á fallvaltleika náttúrunnar við
aðstæður stýringar á náttúrunni og tæknilegra umsvifa manna gera okkur enn
6 Sjá skrif Guðbjargar R. Jóhannesdóttur aoioa og 2oiob um hugtak Merleau-Ponty um „hold“ en
það hugtak nýtist til að skýra hvernig fegurðarupplifun á sér stað í aðstæðum þar sem hið huglæga
og'hið hlutlæga eru hvorttveggja hluti af holdi heimsins og þannig samtvinnað.
7 Reyndar á þessi tegund fegurðar sér einnig forvera í forngrískum goðsagnaheimi, en dæmi um
það er sagan um sírenurnar sem tæla sjómenn í Odysseifskviðu.
8 Petrarca 2009.
9 Jantzen 2004:195.
10 Weil 1951:115.