Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 59

HöGUR | 23. ÁR, 2011 | S. 57-74
Svavar Hrafn Svavarsson
Stóísk siðfræði og náttúruhyggja
Náttúruhyggja og siðfræði fornaldar
Það má skilja náttúruhyggju innan siðfræði nútímans ólíkum skilningi. í grunninn
er hugmyndin sú að siðferðilega eiginleika megi smætta í eiginleika sem ekki eru
siðferðilegir heldur í einhverjum skilningi náttúrulegir, hlutlægir þættir heimsins.
Þannig megi finna náttúrulegan grundvöll siðferðis. Náttúruhyggja er því iðulega
bjarghyggja. Þessi náttúruhyggja geti brúað bilið milii gildis og staðreyndar (hafni
jafnvel greinarmuninum), spurningar um góðleika megi smætta (svo dæmi sé tek-
ið af nautnahyggju) í spurningar um ánægju og sársauka. Þessi náttúruhyggja geri
okkur jafnframt kleift að álykta frá því sem er til þess sem eigi að vera. Þess vegna
sé meðal annars hægt að hafa rétt eða rangt fyrir sér um siðferði. Náttúruhyggja af
þessu tagi hefur lengi verið skotspónn heimspekinga. Meðal frægustu gagnrýn-
enda eru G.E. Moore, en aðdragandann hafa menn greint hjá Hume.1 Kjarninn
í gagnrýninni, a.m.k. hjá Moore, virðist vera sá að téð smættun eigi sér enga stoð
aðra en óskhyggju. Að baki þessari gagnrýni kann að búa sú almenna tvíhyggja
sem gerir greinarmun á náttúru sem lýtur sínum efnislegu lögmálum og hugsun
um náttúruna. Þessi tvíhyggja, sem gat af sér óteljandi vandamál um samband
anda og efnis (hugar og líkama, þekkingar og veruleika), er fylgifiskur þeirrar
heimsmyndar sem fylgdi vísindabyltingunni, þar sem dulúðarhulunni var svipt af
efnislegri náttúrunni.2
Siðfræði fornaldar hefur löngum kallast náttúruhyggja. Með endurreisn aristó-
teh'skrar siðfræði sem dyggðafræði á síðari hluta tuttugustu aldar hefur því nátt-
úruhyggju vaxið ásmegin innan siðfræði nútímans. En náttúruhyggja fornaldar
hlýtur að vera að einhverju leyti frábrugðin náttúruhyggju nútímans, enda hafði
1 Frægasti staðurinn hjá David Hume 1978 er III.i, þar sem hann veltir vöngum yfir (óréttmætri)
færslu frá því sem er til þess sem eigi að vera. Af rökum G.E. Moore 1903 sjá kafla 1, A-B, þar
sem hann skýrir „náttúruvilluna" svonefndu.
2 John McDowell er h'klega frægasti heimspekingurinn sem heldur því fram að sú náttúruhyggja
sem einkenni nýöld og nútíma geti af sér þessa (slæmu) tvíhyggju; sjá McDowell 1996.