Hugur - 01.06.2011, Page 97

Endurheimtfegurðarinnar á tímum náttúrunnar
95
fremur meðvituð um að örlög mannkyns eru samofin ástandi náttúrulegs um-
hverfis. Það er ein ástæða þess að samtímaheimspekingar grafa nú upp hinn hulda
þráð vegna þess að fegurðarþrá hefur með tengsl við viðfangið að gera.Tengsl sem
lúta að því að við getum ekki bara stýrt viðfanginu og átt það.
Fegurðarprá
Sú fegurðarþrá sem síðari tíma heimspekingar telja að hafi orðið undir í heim-
speki fegurðarinnar er þrá sem er jákvæð og grundvallast ekki á skorti eða löngun
til að eignast eða stjórna: „Þrá er ekki alltaf spurning um þörf eða skort, og upp-
fylling þrár er heldur ekki nauðsynlega eignarhald".11 Sú jákvæða þrá sem Jantzen
tengir við fegurð byggist á löngun, ekki til þess að eignast, heldur til þess að dvelja
við fegurð viðfangsins.12 Fegurð hefur aðdráttarafl, hún dregur vitund okkar að
sér og skapar þrá eftir endurtekningu og eftir því að viðhalda og deila fegurðinni
með öðrum. Hver kannast ekki við þá tilfinningu að upplifa eitthvað fallegt og
finna þá til þarfar til þess að hnippa í næsta mann og benda honum á það? Eða að
finna til löngunar til þess að taka ljósmynd, eða teikna mynd, skapa tónverk, skrifa
ljóð, eða einfaldlega stara lengi - þarfar til þess að fanga fegurðaraugnablikið og
skapa úr því nýja fegurð, halda fegurðinni áfram á einhvern hátt? Fegurð nærir
þá sem upplifir hana og sú næring hvetur hana til þess að endurgjalda: vernda og
næra þessa fegurð svo hún megi halda áfram og næra fleiri. Ef skilningur okkar á
fegurðarhugtakinu er byggður á þessari tegund þrár í stað þeirrar neikvæðu, blasir
við allt önnur mynd af því í hverju fegurðarupplifunin felst og hvaða áhrif hún
hefur á mannlegt líf og vitund. Slík upplifun gefur okkur tækifæri til að hugleiða
og dvelja við hlutinn.
Að dvelja við fegurð
Upphafspunktur fegurðarupplifunarinnar er í skynjuninni, viðfang fegurðarinn-
ar — hvort sem það er form, litur, áferð, hljóð, hreyfing, orð eða athöfn — dregur
skilningarvitin að sér, grípur athyglina. Oft gerist þetta alveg óvænt, að fegurð
grípur athygli manns og dregur vitundina út úr hversdagsamstrinu í augnablik.
(Niðursokkinn í hversdagslegar hugsanir verður manni litið út um gluggann og
sér svani fljúga hjá í morgunbirtunni - í nokkur augnablik stoppa hugsanirnar og
það eina sem fyllir huga manns eru hægar hreyfingar fagurhvítra vængjanna.) En
oft er fegurðarupplifunin eitthvað sem við sækjumst sérstaklega eftir - á listasafn-
inu eða í leikhúsinu, úti í náttúrunni, eða heima í stofu með bók í hönd eða tónlist
I eyrum. Þá setjum við okkur í ákveðnar stellingar og búumst við því að athygli
okkar verði gripin (og verðum jafnvel fyrir vonbrigðum ef við náum ekki að skilja
hversdagsleikann eftir, fáum ekki nægilegt næði til þess að njóta).
Þegar athyglin hefur verið gripin kemur þráin eftir endurtekningu til sögunnar
II Jantzen 2004:157.
12 Galen A. Johnson íjallar einnig um fegurð og þrá, sjá Guðbjörg R. Jóhannesdóttir 20ioa.