Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Qupperneq 39

H EINRICH HEINE
rómantísku steínuna. Á Þýzkalandi
var rómantískan borgaralegs eðlis,
þótt undarlegt kunni að virðast í
fljótu bragSi. Hin taumlausa ein-
staklingsdýrkun hennar var í raun-
inni ekkert annaS en stækkuð mynd
þess frelsis, er borgarastéttin lét sig
dreyma um í hagrænum og pólitísk-
um efnum, þegar hún hleypti hugan-
um á skeið. í skáldskap og ljóðlist
teygaði rómantíska stefnan af heilsu-
lindum þjóðvísunnar og þjóðmáls-
ins, yngdi tungutak bókmenntanna
og leysti málið úr viðjum hins svifa-
seina og luralega fornmenntastíls.
Það eitt var mikið sögulegt afrek. En
mótmæli rómantísku stefnunnar gegn
þjóðfélagslegum vesaldómi Þýzka-
lands og armóðsfullum hversdags-
leika þess hljóðnuðu brátt. Róman-
tískan flýði þann veruleika, sem hún
gat hvort eð var ekki breytt, og fór
forflótta aftur í miðaldirnar, sökkti
sér í dulspeki, austræna og kristna,
og leitaði hælis í kaþólskri kirkju.
Og þannig varð þessi hreyfing, sem
í eðli sínu var borgaraleg uppreisn
andans gegn þýzkum veruleika, að
flótta í faðm afturhaldsins og réttlæt-
ing á þeim þjóðfélagsháttum, er ollu
allri eymd Þýzkalands. Rómantískan
var listrænn forleikur að hinu enda-
sleppa sögulega drama þýzkrar borg-
arastéttar.
En hver var afstaöa Heines til
hinnar rómantísku stefnu, sem mót-
aði skáldskap hans jafnvel fram til
síöustu stundar? Árið 1820, 23 ára
gamall, skrifar Heine örstutta grein
um rómantísku stefnuna. Grein þessi
er mjög merkileg til skilnings á stöðu
Heines í rómantískum bókmenntum,
og það því fremur sem hún er skrif-
uð á þeim tíma, er hann stóð sjálfur
í fullu vorskrúði rómantískunnar.
Heine snýst öndveröur gegn þeirri
skoðun, að kristindómur og riddara-
dómur þurfi nauösynlega að ganga í
eina sæng til þess að Ijóðlistin fái
eðlisblæ rómantískunnar: „Eldar
rómantískunnar hafa löngum logað
á altari Ijóðlistar okkar, það þarf
engan klerk til þess að dreypa þar á
heilagri olíu, og það þarf engan
vopnum búinn riddara til að halda
þar náttvörð. Nú er Þýzkaland
frjálst, enginn prestspoki getur leng-
ur fjötrað andann í dýflissur, enginn
aðalborinn drísildrottinn getur látið
svipuna ríða á búkum þýzkra ánauð-
arbænda, og því á þýzka skáldskap-
argyðjan að verða aftur frjáls, til-
gerðarlaus, og heiðarleg þýzk blóma-
rós, en ekki blóÖlaus nunnukind né
ættardrembin riddarafröken.“
Frá upphafi vega berst Heine gegn
rómantíkinni pólitískri baráttu, rís
öndverður gegn daðri hennar við
miöaldamugguna, hinum kynvilltu
atlotum hennar við bein þessa dauða
þýzka þjóðfélags, sem lá enn óhuslaö
í gróanda 19. aldar. En hann fleygöi
ekki frá sér hinu kliömjúka langspili
rómantískunnar fyrir fullt og allt, og
133