Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Side 43

HEINRICH HEINE
skrifar hann öðrum vini sínum svo-
látandi orð: „Ég lifi mikla viðburði
hér í París, horfi á veraldarsöguna
eigin augum og hef samneyti við
mestu stórmenni hennar, og ef mér
endist aldur til, mun ég verða mikill
sagnfræðingur.“
Allt frá æsku hafði Heine sökkt
sér niður í sögu mannkynsins og
bókmenntir. LjóS hans og rit eru
ólýgnust vitni um hina víðtæku þekk-
ingu hans í þessum efnum, það er í
raun og veru sama, hvar maður ber
niður í ritum hans: hann virðist alls
staðar heima í sögu og bókmennt-
um, goðsögum og þjóðfræði allra
þjóða veraldar. Það fær ekki heldur
neinum dulizt, að Heine var gæddur
óvenjulegu söguskyni, svo til öll við-
fangsefni, sem hann drepur á, rann-
sakar hann frá sjónarmiði sögunnar
og þróunarinnar og jafnan reynir
hann að rekja hið rökræna samband
milli þess, sem var, þess sem er og
verður. ViSbrögS hans við fyrir-
brigðum mannlífsins eru öll mörkuð
þessari sögulegu rannsóknaraðferð.
Hann hafði ungur setið við fætur
Hegels, hins milda meistara heim-
spekilegrar söguhyggju, og hann
fékk aldrei þurrkað af sér fingraför
hans. En hitt var þó kannski ekki
minna virði, að Heine varð framar
flestum öðrum lífsförunautum sínum
„spegill og styttur annáll samtíðar
sinnar“, svo að notuð séu orð Ham-
lets. Ferðamyndir Heines eru senni-
lega huglægasta, persónubundnasta
verk þýzkra bókmennta, það er eng-
um blöðum um það að fletta, að
Heinrich Heine, studiosus juris í
Göttingen, er aðalpersóna leiksins.
En sviði og leiktjöldum er ekki
gleymt: þjóðfélagsveruleiki Þýzka-
lands, saga samtíSarinnar speglar sig
í hverjum geðblæ skáldsins eins og
himininn sér sjálfan sig í lygnum
vatnsfletinum.
Þegar Heine settist að í París
kynntist hann þjóðfélagi, sem mark-
að var borgaralegu hagkerfi og borg-
aralegum st j órnmálasto fnunum,
frjálsu þingi, frelsi hins talaða og
ritaða orðs. ASeins einu sinni áður
hafði hann haft örlítil kynni af slíku
þjóðfélagi. ÞaS var árið 1827, er
hann dvaldi á Englandi um fjögurra
mánaða skeið. í síðasta hluta FerSa-
mynda birti hann Ferðasögubrot jrá
Englandi — Englische Fragmente:
„Ég hef séð mesta furðuverkið, sem
heimurinn hefur að bjóða undrandi
mannshuga, ég hef séð það, og enn
er ég þrumu lostinn — enn er greypt-
ur í minni mitt hinn steinrunni húsa-
skógur, og milli húsanna flæðir
linnulaus móða lifandi mannsandlita,
mörkuð rúnum allra ástríðna, ástar-
innar, hungursins og hatursins — eg
er að segja frá London.“ Frammi
fyrir hyldýpi örbirgðarinnar og hin-
um steigurlætislega auði og munaði
Englands saknaði hið rómantíska
skáld hins mishæðalausa ræfildóms
137