Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Síða 51

í hendingum römmum við heyrum ennþá
hafrót og gný af svörtum sandi
Þar æpa fuglar úr firna-hæðum
fuglar frá dauðu og frjálsu landi.
Valeríj Brjúsov orti í „Tertia Vigilia“: „Bræður mínir eru norrænir konungar,
minn tími er tími víkinga“. Sá sami „konungur symbolistanna11 færði í miðri
fyrri heimsstyjöld eigin ótta við að sá heimur sem hann þekkti væri að farast
í búning heimsslitamynda úr Völuspá („Dauði Ása“). Gúmíljov, höfuðskáld
akmeismans svonefnda, gefur árið 1917, sama árið og Gorkíj byrjar að pára
drög sín að „Normanny“, út leikrit í ljóðum, „Gondla“, sem látið er gerast á
íslandi á níundu öld. Þar er brugðið upp andstæðum blóðþyrstrar víga-
mennsku (íslenskir víkingar) og skáldskapar og kristni (írski konungsson-
urinn Gondla sem er í fóstri hjá konungi íslands). Þetta langsótta efni er svo
haft til þess að leiða í ljós illan ugg hins trúhneigða skálds og hermanns,
Gúmíljovs, og vonir hans um að þrátt fyrir allt megi sætta sverðið, krossinn
og hörpuna á hans myrku samtíð.
V
Með öðrum orðum, Gorkíj er ekki einn á víkingaskipi, hann rær á þeirri
galeiðu með drjúgum hópi skálda sem nota framandlegan efnivið, íjarlægan
tíma, til að láta í ljósi ýmislegt það sem þeim liggur á hjarta — og sækja þá
til norrænnar forneskju. Þessi árátta var sterkust meðal þeirra sem töldust
til symbólista, en þegar að er gáð er heldur ekki undarlegt að finna Gorkíj í
hópi þessara höfunda.
Naín Gorkíjs er einkum tengt við raunsæi og þá hafa menn það ekki síst
í huga að hann tók með sér inn í bókmenntirnar drjúga sneið af rússneskum
veruleika sem aðrir ekki þekktu eða sinntu ekki: líf undirheimafólks og
utangarðsmanna sem hann kynntist ungur á flakki sínu um Rússlands
óravegu víða. En hvað sem því líður: frá upphafi var það fjarri hans ætlun
að láta við það sitja að lýsa í verkum sínum „lífinu eins og það er“. Alveg frá
því fyrsta saga hans „Makar Tsjúdra“ kom út (1892) sýnir hann sterkan
áhuga á því fágæta, hrikalega og stórbrotna, á söguefnum sem eins og leiða
hugann frá þeim möguleika að „blýþung svívirða“ hvunndagsleikans lami
vilja og dáð höfundar og lesenda hans. Ungur spann hann saman upp úr
bókum sem hann hafði lesið fyrir ólæsa félaga sína á fljótaskipum á Volgu
„eina óralanga sögu fagurs, ólgandi lífs sem var þrungið ástríðueldi, fullt
fífldjarfra afreka, fagurrauðs drenglyndis, ævintýralegrar heppni. . .“.8 Og
TMM 1995:4
49