Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Side 77

slíkra „stefna“ verður ekki hjá því litið að glíman við miðilinn — viðleitnin
til að festa sjónir á tilgang hans og eðli — hefur allt frá fyrstu tíð sett mark
sitt á kvikmyndina. í þeirri glímu hafa mörg tök verið reynd og ekki kleift
að lýsa þeim öllum í svo stuttu máli. Það sem fyrir mér vakir er að vekja
athygli á nokkrum þeim svörum sem fram hafa komið við spurningunum
hér að ofan. Til umfjöllunar vel ég aðallega tvo úr hópi svarenda, kvikmynda-
fræðinginn André Bazin og kvikmyndagerðarmanninn Stan Brakhage, sem
báðir hafa reynst áhrifamiklir, hvor á sínu sviði.
En hverfum fyrst eina öld eða svo aftur í tímann ...
II
Saga „sjöundu listgreinarinnar“ er alla jafnan talin hefjast í kaffihúsakjallara
einum í miðborg Parísar. Kvikmyndin sjálf er þó einhverjum árum eldri, saga
hennar nær að minnsta kosti affur til 1888 og töluvert lengra ef ýmsum
nánustu forverum hennar innan ljóslistanna er leyft að fljóta með. Hinn
opinberi afmælisdagur kvikmyndarinnar var valinn með tilliti til þess að þá
voru „lifandi myndir“ í fýrsta sinn sýndar opinberlega gegn gjaldi. Fyrsta
heila kvikmyndin sem varðveist hefur var hins vegar tekin árið 1891 í
„myndveri“ hugvitsmannsins Thomas Alva Edison. Edison og samstarfs-
menn hans náðu þá að festa hnerra einn mikilfenglegan á hreyfanlegt tréni.
Með þessum hnerra var kvikmyndin borin í heiminn. Afrekið sjálft átti sér
hins vegar einkum stað fýrir tilstilli nýjustu uppgötvunar þúsundþjalasmiðs-
ins, vélarinnar sem hann nefndi kinetograph eða „skrásetjara hreyfingar“. En
Edison brást hins vegar bogalistin þegar að sýningarmálum kom. Hann
áttaði sig ekki á því að kvikar myndir ættu best heima á tjaldi, heldur sýndi
þær í kassa þar sem aðeins einn áhorfandi gat barið dýrðina augum í einu.1
Þessi mistök kostuðu fjarveru hans þegar kvikmyndalistinni var formlega
hleypt af stokkunum í kjallara Grand Café fáeinum árum síðar en fyrir þeim
viðburði stóðu þeir bræðurnir Auguste og Louis Lumiére. Lumiére-
bræðrunum hafði áskotnast tökuvél frá Edison-fyrirtækinu hálfu ári áður
en bjuggu síðan til sína eigin vél sem ekki aðeins gat fest myndir á filmuna
heldur einnig framkallað hana og varpað henni fram. Með þessari vél
mynduðu þeir sveinsstykki sitt, La Sortie de l’Usine Lumiére a Lyon, í ársbyrj-
un 1895 en myndin (eins og nafnið segir raunar berum orðum) sýnir
starfsmenn Lumiére-verksmiðjunnar í Lyon halda heimleiðis að vinnudegi
loknum. Þennan atburð áttu gestir þeirra í kjallaranum nú kost á að upplifa
fyrir andvirði eins ffanka. Fleiri myndir voru í boði á u.þ.b. hálftíma langri
sýningunni, þar á meðal hin fræga lestarmynd, L’Arrivée d’un train en gare,
sem mörgum áhorfandanum reyndist óvenju minnisstæð.
TMM 1995:4
75