Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Side 88

VII
Hvað gerir kvikmyndina merkilega? Er hún fingrafar veruleikans eða hold-
gervingur sjónarinnar? Hvor þeirra hefur rétt fyrir sér, Bazin eða Brakhage?
Eru þeir kannski báðir á villigötum? Þótt skoðanir þeirra félaga séu um margt
ósamrýmanlegar má þar samt sem áður greina nokkra snertipunkta sem ef
til vill geta varpað frekara ljósi á hið margslungna eðli kvikmyndarinnar.
Báðir leggja þeir áherslu á ábyrgð kvikmyndarinnar gagnvart skynjun áhorf-
andans. Annar vill að hún sýni þeim hlutveruleikann á virkan, lýðræðislegan
hátt, hinn að hún opni hinar hálf-luktu dyr að veruleika sjónarinnar. Hversu
vel fara þessir veruleikar saman? Báðir líta þeir „verulíkið“ dökkum augum.
Brakhage hafnar hefðbundnu raunsæi á þeim forsendum að það þrengi
sjónsviðið með því að festa ýmsan sjónvana í sessi. Bazin hafnar sömuleiðis
ríkjandi aðferðafræði sögumyndanna, sálfræðilega raunsæinu, vegna þeirra
stjórnunar og merkingarskerðingar sem í því felst. í augum Brakhage er
veruleikinn heimur „sem iðar af lífi óskiljanlegra hluta“ (leturbreyting mín)
en Bazin fagnar affur á móti endurkomu margræðninnar í kvikmyndum.
Brakhage leggur áherslu á að hlutirnir óskiljanlegu verði aðeins þekktir „fyrir
tilstuðlan þess ævintýris sem skyntúlkunin er“ en fyrir Bazin skiptir mestu
að kvikmyndin beri merki þess að hlutirnir verði aldrei þekktir til hlítar.
Merkingarmyndun er samt sem áður visst „ævintýri" í augum Bazin og þar
gegnir kvikmyndin stóru hlutverki. Að lokum benda báðir á þátt tœkninnar
í þeim margvíslega verufræðilega vanda sem að kvikmyndinni steðjar en þá
jafnframt á leiðir til að nýta tæknina gegn þessum vanda.
Eftir standa að sjálfsögðu ótal spurningar um hugsanlegan samruna
þessara ólíku kenninga og þá veruleika sem þeir eru fulltrúar fyrir, veruleika
hlutanna og veruleika (sjón)hugsunarinnar, í einni og sömu mynd. Kenn-
ingar Brakhage eru ekki síst áhugaverðar fyrir þær sakir að hann hafnar í
raun slíkum skilum „ytri“ og „innri“ veruleika, eða gerir fyrirfram ráð fyrir
samruna þeirra í verki(nu), kvikmyndinni sjálfri. Kvikmyndin er skyntúlkun
okkar holdi klædd á tjaldinu, segir Brakhage, hún opinberar þessa skyntúlk-
un (en ekki hlutveruleikann „einan“, eins og Bazin myndi segja) milliliða-
laust. Sá milliliður sem Brakhage óttast hér mest eru orðin, hin málræna
hugsun sem „hugtekur“ ævintýri skyntúlkuninnar og þrengir hugsun aug-
ans burt. Kvikmyndinni ber þannig fyrst og fremst að endurheimta þessa
hugsun úr viðjum máls og vana, skerpa hana og breikka, sýna fram á
sjónræðuna í veruleikanum. í lestri þeirrar ræðu texta ljóssins hvílir „nýtt
tungumál“ sem kvikar myndir geta einar hugtekið og gefið form.
Nú hljóta margir lesendur að spyrja sig: Hvað er Brakhage eiginlega að
\
86
TMM 1995:4