Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Síða 103

leyfir Rouch viðfangsefnum sínum í myndunum ekki að taka þátt í klippingu
þeirra. Það gerir aftur á móti Ástralinn David MacDougall í sumum mynd-
um sínum. Þessa samvinnu má rekja til gagnrýni frumbyggja víða um heim,
sem gengur m.a. út á það að segja samþykki fyrir þátttöku í kvikmyndagerð
gilda fyrir allt ferlið, frá upphafi til lokafrágangs myndarinnar í klippiher-
berginu).
Ég vil halda því fram að íslenskt fjölmiðlafólk eigi töluvert í land með að
tileinka sér þessi viðhorf Rouch, þrátt fyrir að viljinn sé fyrir hendi. Eitt er
að eiga sér kenningu og markmið, annað er að framkvæma svo að vel sé.
íhugið t.a.m. hvað það er sem kemur út úr viðtali þáttagerðarfólks við
einhvern starfsmann í þróunarverkefni Islendinga í Afríku. Getum við gert
ráð fyrir því að þessi starfsmaður segi framan við myndavélina hvað sé að
þessu verkefni, hvaða ágreiningsefni megi rekja til yfirmanna verkefnisins,
sem koma frá öðrum menningarsvæðum og hafa þar með oft ólíkar hug-
myndir um hlutina? Ég held ekki. Vegna þessara vinnubragða er ásýnd allra
íslenskra heimildarmynda frá fátækari löndum yfirborðskennd, ofurjákvæð
og án allra raunverulegra átaka.
Árið 1994 var sýnd í Ríkissjónvarpinu heimildarmyndin Konan sem vildi
breyta heiminum. Myndin fjallar um Þóru Einarsdóttur og störf hennar í
fátækrahverfi í Madras á Indlandi. Meginuppistaða myndarinnar eru svip-
myndir af því sem fýrir augu hefur borið á ferð sjónvarpsmanna og þær síðan
sýndar með þulartexta eða með orðum Þóru. Við fáum aldrei að sjá eða heyra
það sem við getum kallað óformlegar hliðar ferðalagsins og kvikmyndagerð-
arinnar þ.e.a.s. það sem Þóru og „hennar fólki“ eins og hún kallar það, fer á
milli eða í hvernig sambandi umsjónarmaður þáttarins er við það fólk sem
á vegi þeirra verður. I myndinni fáum við aldrei að heyra Þóru tala við „fólkið
hennar.“ Við fáum eingöngu að sjá að hún á í einhverjum samræðum við
þetta fólk. Um hvað vitum við ekki. Það sem fyrir augu ber í myndinni eru
mjög formlegar uppstillingar; myndatökumaðurinn tekur götu- og yfirlits-
myndir, umsjónarmaðurinn gengur að myndavélinni og talar til okkar, fólk
stillir sér upp fyrir framan myndavélina s.s. þegar þau heimsækja spítala fyrir
holdsveika. I myndatökunni kemur ekkert á óvart. Ég vil hins vegar minnast
á tvö atriði í þessu samhengi. Fyrsta atriðið snýr að ferð myndatökumanns-
ins um fátækrahverfið þar sem Þóra hefur starfað. Við fáum að sjá götulífið
og ærslafull börnin sem eiga þar athvarf. En við fáum einnig að sjá inn í
„hreysin“, eins og híbýli fólksins eru kölluð í myndinni, en myndatökumað-
urinn stígur af götunni inn í þau og myndar. Eitt sinn fáum við að sjá nánast
nakið barn skríðandi um í fábreyttu herbergi og nokkru síðar dormandi
kvenfólk á gólfinu. Yfir síðari myndunum eru orð Þóru leikin þar sem hún
er að lýsa því hvernig var umhorfs er hún kom þarna fyrst fýrir tuttugu árum,
TMM 1995:4
101