Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Page 114

Saga „listakonunnar“ Ragnheiðar Birnu er saga af hjákátlegri tilraun ís-
lenskrar, nýríkrar borgarastéttar til að skapa sér menningarlega sjálfsmynd.
Saga sem endar aðeins með staðfestingu þess að listin sé í raun ekki til nema
sem söluvara og skraut í stofum. Listin var aldrei meira en peningarnir sem
þessi stétt náði í með „uppgripum“. Hún hefur enga tilvísun til frumspeki-
legra, þjóðfélagsgagnrýnna, þekkingarfræðilegra eða siðferðilegra gilda: hún
er aðeins sitt eigið skiptigildi. Og hafi menn í gegnum árin reynt að breiða
yfir þennan efnahagslega grunnþátt hennar, þá barði efnahagsvæðing hug-
arfarsins á níunda áratugnum það endanlega í gegn að menn gátu ófeimnir
litið á hana sem hverja aðra söluvöru. Listamennirnir sem Hallgrímur lýsir
eru fyrst og fremst sölumenn. Vinna þeirra fellur eins og flís við rassinn á
hinni nýju vinnutilhögun upplýsingasamfélagsins. Listamennirnir eru á
engan hátt frábrugðnir öðrum þjónustustéttum. Þeir ráða ekki yfir neinum
grundvelli sem gerir þeim kleiff að gagnrýna samfélagið eða breyta því. Þeir
hafa enga burði til að sinna spámannsskyldum snillingsins eða boða ný gildi;
ekkert af því sem hin rómantíska og seinna móderna fagurfræði ætlaði
listamanninum. Listafólkið er bara enn einn liðurinn í fjölmiðla-, upplýsinga
og afþreyingarframleiðslu samtímans. Listamaðurinn er í raun jafn þarfur
eða þá óþarfur og hver önnur stétt. Hann hefur ekkert tilkall til sérstakrar
köllunar, gáfu eða hlutverks.
í Þetta er allt að koma er haldið uppi hvassri gagnrýni á þetta samfélag,
þessa gerfrlistamenn og raunar alla fagurfræði nútímans. Þess vegna spannar
sagan yfir mjög vítt svið, skopstælir hóp fólks sem flestir kannast við og beitir
íyrir sig lifandi tungumáli samtímans, leikur sér með það og snýr upp á það
til að ná utan um ólík svið samfélagsins. Helsti styrkur þessarar bókar eru
þessir tungumálsleikir. Bókin grípur til óteljandi orðræðutegunda og stíl-
gerða, hendir á lofti talmál, slettur og týpíska frasa og býr til mjög taktfasta
hrynjandi úr þessari blöndu sem opnar og sprengir upp þann eilítið
fastnjörvaða málheim, það ritmál sem loðir svo við íslenskan prósa. I
textanum er fyrir hendi næmi fyrir blæbrigðum í talmáli og stíl sem sjaldgæft
er að sjá í hérlendum skáldsögum. Það er stundum eins og hin geldandi hönd
íslenskudeilar Háskóla Islands hafi endanlega bannfært öll frávik ffá stand-
ardíslenskunni sem er rituð utan á mjólkurfernurnar hjá MS og að höfundar
veigri sér við að skrifa annað en það sem þar stendur, hafi þeir á annað borð
þá máltilfinningu og þá hugsun sem nauðsynleg er til að valda slíkri mál-
leikni. Texti Hallgríms er áreiðanlega best heppnaða tilraun íslensks rithöf-
undar á seinni árum til að veita „röddum“ nútímaheimsins inn í íslenskan
prósa. Það er því þeim mun sorglegra að öll þessi athyglisverða og merkilega
uppáfinningasemi er að endingu kæfð af hinni rígbundnu og niðurnjörfuðu
formgerð bókarinnar.
112
TMM 1995:4