Andvari - 01.01.1970, Síða 209

ANDVARI
BRÉF FRÁ AMERÍKU
207
við, aS hér þurfi róttækari tilþrif, ef duga skal, og ekki veiti af aS kynna sér
manneSlisrannsóknir og mannbótatilraunir í Ameríku og hvar annars staSar, sem
þær fara fram.
Sá, sem helzt gnæfir yfir fjöldann í Ameríku nú, virSist vera Henry Ford.
ÞaS er ekki eingöngu vegna þess aS hann er talinn aS eiga meir en tvö þús. millj.
dollara eSa um tíu þús. millj. króna. Hann hefSi ekki orSiS svo ríkur á íslandi,
en þó er þaS fremur afleiSing en orsök, enda virSist hann ekki gera sér mjög
háar hugmyndir um eignarrétt sinn yfir þessum „billjónum". Hann virðist ekki
telja sig hafa gjafarétt, því síSur erfðaskrárrétt og sízt af öllu eyðslurétt, heldur
líklega aðeins umráðarétt yfir stofnunum, sem eigi að eiga sig sjálfar, bera sig
fjárhagslega og borga starfsmönnunum og viðskiptamönnunum afganginn. Þó
er þetta ekki alveg víst. Hitt er víst, að hann er hugsjónamaður meiri en gerist
a. m. k. um auðkýfinga, og vitanlega hefir hann betri aðstöðu en aðrir menn til
aS koma einhverju af hugsjónum sínum í framkvæmd. Ef til vill hefi ég meiri
mætur á honum vegna þess, að hann heldur frarn sams konar kenningu og ég
um gullið. Þó á ég ekki von á, að Ford frelsi heiminn. Það gerir víst enginn einn
maður, en það er vert að veita honum athygli, og væri freistandi að skrifa um
hann meira en hér er hægt. Ég ætla aðeins að nefna eitt atriði, af því það kemur
þér við sérstaklega. Ein af mörgum sérkennilegum kenningum Fords er sú, að
skólar eigi að bera sig fjárhagslega og nemendur eigi að vinna sig gegnum skól-
ana. Það sé hægt og það sé nemendum fyrir beztu og mannfélaginu líka. Hann
hefir um nokkur ár haft unglingaskóla, ég veit ekki hve marga, og látið þá bera
sig á þennan hátt. Hann heldur, að unglingarnir læri ekki minna hjá sér en
öðrum, og þeir læra þó að vinna. Þetta er tiltölulega auðvelt fyrir Ford, af því
hann hefir nóg handa strákunum að gera og góð verkfæri og skipulag, svo þeir
geta afkastað miklu. En svo er ekki nóg með þetta. Hann heldur hinu sama frarn
um barnaskólana, og til að sanna aS það væri líka framkvæmanlegt keypti hann
í vetur barnaskóla í nánd við Boston (skólann, þar sem María var með litla lambið,
sem Longfellow kvað um) og ætlar að láta hann bera sig á sama hátt. Þetta á
sjálfsagt langt í land heirna, jafnvel um unglingaskóla, en að því held ég ætti að
stefna. Unglingar geta án efa unnið töluvert í skólanum, lært eins mikið fyrir
því í venjulegum námsgreinum og vinnuna að auki og ef til vill ást á vinnunni.
Að minnsta kosti ætti slíkt ekki að verða „letiskólar", og ef til vill yrðu þá fleiri
skólagallar afnumdir. Og skólatímann mætti lengja, ef nemendur ynnu fyrir sér.
Þú veizt nú þetta og hefir víst reynt eitthvað. Aðstaða Fords er svo ólík þinni
sem orðið getur. Þó held ég væri rétt að skoða skóla hans. Það gæti vakið hug-
myndir, sem eitthvað sprytti upp af.
Það er þá þetta, sem ég mundi gera í þínum sporum, þegar þú kæmir til