Andvari - 01.01.1974, Síða 22

20
JÖHANN HAFSTEIN
ANDVARI
sem Framsókn kom nú með í spilið. Af hálfu Framsóknarflokksins varð
Eysteinn Jónsson ráðherra menntamála, kirkju- og flugmála og Bjarni
Ásgeirsson atvinnumálaráðherra, en frá Alþýðuflokknum voru í ríkisstjórn-
inni þeir Stefán Jóhann Stefánsson, forsætis- og félagsmálaráðherra, og
Ernil Jónsson, viðskipta- og samgöngumálaráðherra.
Hér verður fyrst og fremst fjallað um þátt Bjarna Benediktssonar
í þessari ríkisstjórn, en hún tók við af hinni svokölluðu „Nýsköpunar-
stjórn“, sem Olafur Thors veitti forsæti frá 21. októher 1944 og þar
til 4. febrúar 1947. Það stjórnarsamstarf hafði rofnað vegna ágreinings
við kommúnista, sem áttu sæti í stjórninni ásarnt Alþýðuflokksmönnum.
Sá ágreiningur var um utanríkismálin, en Ölafur Thors var bæði for-
sætis- og utanríkisráðherra. Upp úr því hófust deilurnar um hinn svokallaða
Keflavíkursamning, sem ekki skulu raktar hér, en með þeim samningi
töldu þeir, er hann gerðu, að samið væri um hrottför Bandaríkjahers frá
Islandi, en óljós ákvæði höfðu verið um það í varnarsamningnum 1941,
hvenær herinn skyldi fara. Hann skyldi að vísu fara að stríði loknu, en í
hugum Islendinga var þá fyrst og fremst við það miðað, að vopnaviðskiptum
lyki. Bandaríkjamenn vildu hins vegar taka mið af gerð friðarsamninga,
sem eins og kunnugt er drógust von úr viti og hafa í raun og veru aldrei
endanlega verið gerðir.
Það er fyrst á þessum tíma og fyrstu árum lýðveldisins, sem Islendingar
fara í raun og veru að móta utanríkisstefnu sína. Bjarni Benediktsson
verður óefað talinn einn aðalhöfundur þeirrar stefnu, sem samstaða skap-
aðist um meðal hinna svokölluðu lýðræðisflokka, þ. e. a. s. Sjálfstæðis-
flokksins, Alþýðuflokksins og Framsóknarflokksins. Hann gerði sér mikið
far um að kynna sér þessi mál til hlítar og ritaði fjölda greina og hélt fjöl-
margar ræður um utanríkismálin og þá stefnu, sem hann taldi Islendingum
hollast að fylgja.
Það eitt yrði langt mál að rekja og verður eflaust gert sérstaklega
síðar, þegar íslandssaga þessara ára verður skráð, en á nokkur megin-
atriði í viðhorfum Bjarna Benediktssonar vil ég minna.
I bæklingi, sem Bjarni Benediktsson ritaði um utanríkismál Islands og
Sjálfstæðisflokkurinn gaf út 1949, víkur hann að mörgum þeim atriðum,
sem síðan hafa mótað stefnu okkar Islendinga og hafa sama gildi í dag
og áður. Þar segir Bjarni Benediktsson m. a.: