Andvari - 01.01.1974, Page 68

66
GUNNAK TIIOKODDSEN
ANDVARI
að glæp. Enginn alþingismaður verði
krafinn reikningsskapar utan þings fyrir
það, sem hann hefur talað á þinginu,
nerna þingdeildin, sem í hlut á, leyfi.
Samkv. 34. grcin skyldi landshöfðingj-
anum heimilt vegna cmbættisstöðu sinn-
ar að sitja á Alþingi og ætti hann rétt á
að taka þátt í umræðunum eins oft og
hann vill.
Fundir beggja þingdeildanna og hins
sameinaða Alþingis skulu haldnir í heyr-
anda hljóði skv. 40. grein. Nú var þessi
regla fest í stjórnarskrána. Hún var kom-
in að vísu í gildi alllöngu áður, cn þetta
hafði verið mikið baráttumál á hinum
fyrstu þingum eftir að Alþingi var endur-
reist árið 1845.
Fjórði kafli stjórnarskrárinnar er um
dómstólana. Þar segir, að skipun dóms-
valdsins verði ekki ákvcðin nema með
lagaboði, en það táknaði, að konungur eða
ríkisstjórn gæti ekki án samþykkis Al-
þingis sett á fót dómstóla eða breytt skip-
un dómsvaldsins. Dómcndur eiga rétt á
að skera úr öllum ágreiningi um embætt-
istakmörk yfirvaldanna, og skulu þeir í
embættisverkum sínum fara einungis eft-
ir lögunum. Dómendum, sem ekki hafa að
auk umboðsstörf á hcndi, var veitt sú
réttarvcrnd, að þeim yrði ekki vikið úr
cmbætti nema með dórni og þeir ekki
fluttir í annað cmbætti á móti vilja þeirra,
nema þegar svo stæði á, að verið væri að
koma nýrri skipan á dómstólana.
Fimmti kafli stjórnarskrárinnar er um
kirkjumál. Hin evangelíska lúthcrska
kirkja skal vera þjóðkirkja á íslandi, og
skal hið opinbera að því leyti styðja hana
og vernda. 46. og 47. grein kváðu á um
trúfrelsi; landsmenn eiga rétt á að stofna
félög til að þjóna guði, og enginn má
neins í missa af borgaralegum og þjóð-
legum réttindum fyrir sakir trúarbragða
sinna.
Sjötti kafli stjórnarskrárinnar fjallar um
almenn réttindi, mannréttindi. 48. grein
scgir, að sérhver sá, sem tekinn cr fastur,
skal leiddur fyrir dómara svo fljótt sem
auðið er, og ber dómaranum í seinasta
lagi áður en þrír dagar séu liðnir að
leggja á úrskurð um, hvort hann skuii
settur í varðhaid. 49. grcin ákveður, að
heimilið sé friðheilagt og ekki megi gera
húsleit, kyrrsetja bréf og önnur skjöl og
rannsaka þau nema eftir dómsúrskurði
eða iagaheimild. 50. grein: Eignarréttur-
inn er friðhclgur, cngan má skylda til að
láta af hendi eign sína, nema alrnenn-
ings þörf krefji, þarf til þess lagaboð, og
komi fullt verð fyrir. 51. grein: Oll bönd,
þau er hamla frelsi í atvinnuvegum og
jafnrétti manna til atvinnu og eigi cru
byggð á almennings heilium, skai af taka
mcð lagaboði. 52. grein: Sá, sem ckki get-
ur séð fyrir sér og sínum og sé hann ekki
skylduómagi annars manns, skal ciga rétt
á að fá styrk úr almennum sjóði. 53. grein:
Hafi foreldrar eigi efni á að fræða sjálf
börn sín, eður séu börnin munaðarlaus
og öreigar, er það skylda hins opinbera að
sjá þeim fyrir uppfræðingu og framfæri.
54. grein: Hver maður á rétt á að láta í
ljós hugsanir sínar á prenti; þó verður
hann að ábyrgjast þær fyrir dómi. Rit-
skoðun og aðrar tálmanir fyrir prent-
frclsið má aldrei innleiða. 55. grein: Rétt
eiga rnenn á að stofna félög í sérhverj-
um löglcgum tilgangi, án þess að leyfi
þurfi að sækja til þess. 56. grein: Rétt
eiga menn á að safnast saman vopnlausir.
58. grein: Rétti sveitarfélaganna til að
ráða sjálf málefnum sínum með umsjón
stjórnarinnar skal skipað með lagaboði.
60. grein: Öll sérstakleg réttindi, er lögin
hafa bundið við aðal, nafnbætur og tign,
skulu vera af tekin.
Foks voru ákvæði í 61. grein um breyt-
ingar á stjórnarskránni. Uppástungur í