Andvari - 01.01.1974, Page 133

ANDVAHI
ÞRÓUN EFNAHAGSMÁLA Á ÍSLANDI 1874- 1974
131
búnaði á 7. tug aldarinnar. Hér við
bættust geigvænlegar afleiðingar fjárkláð-
ans síðari, er hingað kom 1856, en af
völdum hans fækkaði sauðfé um það bil
um helming á fáum árum. Búnaðar- og
verzlunarfélögin, sem blómgazt höfðu á
árunum 1840-50, vesluðust smám sam-
an upp. Fram á seinni hluta 19. aldar
var sjór mestmegnis sóttur á opnum róðr-
arbátum allstaðar á landinu. Um miðja
öldina fer þilskipaútgerð þó að efl-
ast, cinkum frá Vestfjörðum, en sú
þróun var þó mjög hægfara fram undir
1880.
Tímabil það sem hér um ræðir, eða
frá miðri 18. öld til 1874, olli að vísu
engri byltingu í atvinnulífi Islendinga,
en talsverðar framfarir urðu þó á því,
þannig að efnahagslegt öryggi þjóðarinn-
ar var til muna rneira í lok þess en í byrj-
un, þegar ekkert mátti út af bera með ár-
ferði, þannig að hungursneyð hlytist ekki
af. Mestu máli skipti þó, að sú hugar-
farsbreyting, er fólst í breyttri afstöðu til
framfaraviðleitni, skapaði grundvöll fyrir
þeim miklu efnahagslegu framförum, sem
átt hafa sér stað á því aldartímabili, sem
hér er fjallað um.
Tímabilið
Eins og rninnzt var á í innganginum
hér að framan, þá var íslenzka þjóðfélag-
ið enn frumstætt bændaþjóðfélag á 1000
ára afmæli Islandsbyggðar, þótt nokkuð
hefði að vísu miðað í framfaraátt einkum
síðustu hálfa öldina. Samkvæmt mann-
tölum 1860 og 1880 var atvinnuskipting
þjóðarinnar eftirfarandi þessi tvö ár:
1860 1880
% %
Landbúnaður 79,1 73,2
Fiskveiðar o. fl. 9,3 12,0
Handverk og iðnaður 1,1 2,1
Verzlun og samgöngur 1,1 1,7
Ólíkamleg atvinna 4,1 3,3
Daglaunamenn 9,9 1,9
Eftirlauna- og eignamenn, styrkþegar, fangar og ótilgr. 4,5 5,7
Eins og tölur þessar bera með sér, hafa
85-90% þjóðarinnar lifað af hinum svo-
nefndu frumframleiðslugreinum, land-
búnaði og fiskveiðum, og hvað báðar
þessar atvinnugreinar snerti, var öll tækni
mjög frumstæð. Aðrar atvinnugreinar
höfðu sáralitla þýðingu. Þeir, sem töldust
1874-1900.
til handverks og iðnaðar, munu nær ein-
göngu hafa verið handverksmenn, því að
verksmiðjuiðnaður var enginn til. Til
„ólíkamlegrar“ atvinnu teljast einkum
störf opinberra starfsmanna, en sennilega
að einhverju leyti störf við verzlun og
samgöngur.
Á þessu 20 ára tímabili fjölgaði íbúum
Reykjavíkur og kaupstaða og kauptúna
með yfir 300 íbúa úr 1943 í 4187 eða
meira en tvöfaldaðist. Af þessu leiddi til-
tölulega fækkun þeirra, er landbúnað
stunduðu, og þá samsvarandi aukningu
þéttbýlisatvinnugreina, einkum sjávarút-
vegs.
Þótt samkvæmt áður sögðu megi telja
víst, að afkorna þjóðarinnar hafi batnað
nokkuð síðustu áratugina fyrir 1874, þá
er jafnvíst, að lífskjörin voru þá mjög
bágborin miðað við þau lífskjör, sem við
þekkjum í dag. Að vísu fara ekki sögur
af þvi, að fólk hafi beinlínis dáið úr
hungri síðan í harðindum þeim, sem
gengu yfir landið eftir aldamótin 1800.
En altítt mun þó hafa verið, jafnvel
fram yfir síðustu aldamót, að óholl og
ónæg fæða dró mjög úr starfskröftum