Andvari - 01.01.1974, Page 137

ANDVARI
ÞRÓUN EFNAHAGSMÁLA Á ÍSLANDI 1874- 1974
135
upp úr aldamótum, sigldi veruleg aului-
ing aflamagns. Þorskveiði óx þannig frá
1901-05 til 1911-15 úr 49 þúsund
tonnum í 78 þúsund tonn að meðaltali á
ári eða um nær 60%. Af þorskalifur bár-
ust á land 11 þús. tonn 1901-1905, cn
26 þúsund tonn 1911-1915 (mcðaltal 5
ára). Verðmæti aflans óx úr 6,2 millj. kr.
árin 1901-05 að meðaltali í 16,6 millj.
kr. árin 1911-15. Eins og var fyrir alda-
mót, var mestur hluti þorskaflans verk-
aður sem saltfiskur. Árið 1913 nam salt-
fiskur þannig um 2/3 af heildarverð-
mæti útflutningsins. Nokkur útflutning-
ur ísfisks til Bretlands var hafinn fyrir
heimsstyrjöldina fyrri, cn hafði þó ekki
verulega þýðingu fyrr en að henni lok-
inni.
Idin mikla efling fiskveiða og aukn-
ing útflutningsverðmæta ýtti enn undir
þá þróun, er áður gat og hófst fyrir
alvöru á tveim síðustu áratugum 19.
aldarinnar, að fólk flykktist úr sveitum
til bæja. Samkvæmt aðalmanntali 1910
bjuggu nú 32,2% landsmanna cða nær
þriðjungur í kaupstöðum og kauptúnum
yfir 300 íbúa, en 1901 var samsvarandi
tala 19,8% eða fimmtungur. Hlutfalls-
tala þeirra, sem landbúnað stunduðu, var
nú komin niður í 51%, en var 73,2%
árið 1880, þannig að hlutfallslega var um
nær þriðjungs fækkun að ræða á 30 ára
tímabili.
Vöxtur þéttbýlisins á kostnað sveit-
anna orsakaðist þó ekki af fjölgun þeirra,
er stunduðu fiskveiðar. Árið 1910 lifðu
18,7% landsmanna af fiskveiðum, og var
það litlu hærra hlutfall en 1890, er það
var 17,5%. Hin mikla aukning afla-
magnsins, sem átti sér stað er togararnir
komu til sögunnar, var vegna fullkomnari
tækni við fiskveiðarnar, ekki vegna þess
að fleiri stunduðu þær.
Þær atvinnugreinar, er nú taka að
blómgast, eru hins vegar handverk og iðn-
aður, verzlun, samgöngur og þjónustu-
störf. Af þeim lifðu 26,6% þjóðarinnar
1910, en aðeins 8,2% 1890. Orsök fjölgun-
arinnar í þessum starfsgreinum var þó
ekki sú, eins og í sjávarútveginum, að
framleiðni hefði aukizt vegna tæknifram-
fara, heldur aukin eftirspurn eftir þjón-
ustu þessara starfsstétta vegna betri efna-
hags þjóðarinnar. Sem dæmi um það má
nefna aukna byggingarstarfsenri og auk-
in viðskipti og verzlun.
Hin mikla hlutfallslega fjölgun þeirra,
er stunduðu iðnað, eða úr 2,6% 1890 í
8,3% 1910, var fyrst og fremst fólgin í
fjölgun handverksmanna, og nrun bygg-
ingariðnaðurinn þar hafa verið veiga-
nrestur.
Um verksmiðjuiðnað var ekki að ræða
hér á landi fyrir aldamótin 1900, ef frá
eru taldar „innréttingarnar", er störfuðu
hér á 18. öld og áður hefir verið getið.
En eftir aldamótin hófst á ný ullariðnað-
ur, þar senr hráefnið var íslenzk ull, með
stofnun ullarverksmiðjunnar Gefjunar
á Akureyri og Iðunnar í Reykjavík. Rétt
fyrir fyrri heimsstyrjöldina var fyrstu
sælgætisverksmiðjunni komið á fót í
Reykjavík, og 1913 var ölgerðin Egill
Skallagrínrsson stofnuð. Nokkru áður
höfðu tollar á sælgæti og gosdrykkjum
verið hækkaðir verulega til þess að afla
tekna í landssjóð, og hefir það vafalaust
átt þátt í því að skapa slíkum iðnaði skil-
yrði, þótt ekki hafi verið til þess ætlazt
af löggjafanum.
í landbúnaði voru framfarir hægar á
þessu tímabili. Þó var um mjög vaxandi
áhuga á jarðabótum að ræða. Þannig
fjölgaði t. d. unnum dagsverkum að jarða-
bótum úr 58 þús. að meðaltali á ári 1896
-1900 í 148 þús. 1911-1914. Bústofn
fór vaxandi, þrátt fyrir fólksfækkun í
sveitum, þannig óx tala sauðfjár úr 469