Andvari - 01.01.1974, Page 139

ANDVARI
ÞRÓUN EFNAHAGSMÁLA Á ÍSLANDI 1874- 1974
137
sem lengst af síðan hefir hér á landi verið
erfitt vandamál. Verðbólga hafði þá um
100 ára skeið, eða frá 'því í Napoleons-
styrjöldunum, verið óþekkt fyrirbrigði, og
mun þó verðbólgan í byrjun 19. aldar
hafa snert almenning minna cn verð-
bólgan á þcssari öld, þar sem peninga-
viðskipti voru þá lítil, miðað við það sem
síðar var.
Eins og verðvísitölur innflutnings og
útflutnings hér að framan sýna, var um
nær ferföldun verðlags innfluttrar
vöru að ræða á tímabilinu 1914-1918,
en verð útfluttrar vöru hækkaði um nær
150%. Vísitala framfærslukostnaðar
hækkaði úr 100 miðað við júlí 1914 í 333
í okt. 1918 eða rúmlega þrefaldaðist á
styrjaldarárunum, þó að hámarki næði
hún fyrst í okt. 1920, er hún var 446 stig.
Idinar rniklu verðhækkanir stríðsár-
anna lciddu til þess, að samtökum laun-
þega óx mjög fiskur um hrvgg, þar sem
kaupgjald dróst nú mjög aftur úr, mið-
að við verðlagsþróun. Fyrsti vísir til sam-
taka sjómanna, verkamanna og íaglærðra
iðnaðarmanna hafði myndazt fyrir alda-
mót, en fram á heimsstyrjaldarárin fyrri
kvað þó lítið að þeim samtökum, og fyrstu
allsherjarsamtök launþega, Verkamanna-
samband Islands, sem stofnuð voru 1907,
leystust upp eftir þrjú ár, eða 1910.
En árið 1916 var Alþýðusamband íslands
stofnað sem allsherjarsamtök verkamanna,
sjómanna og iðnaðarmanna, og vegna
öflugri starfscmi launþegasamtakanna en
áður hélt kaupgjaldið meira í við verð-
lagáþróunina síðari ár heimsstyrjaldarinn-
ar en þau fyrri. En þrátt fyrir það minnk-
aði kaupmáttur tímakaups verkamanna
svo, að í stríðslok nam hann aðeins tæp-
um 2/3 af því, sem verið hafði í stríðs-
byrjun. Ekki er ástæða til þess að ætla,
að öðrum launastéttum hafi vegnað bct-
ur á stríðsárunum. Áður var þess getið,
að verðlag búvöru hafði verið landbún-
aðinum óhagstætt, þannig að gera rná
ráð fyrir því, að afkoma bænda hafi ver-
ið lakari í lok stríðsins en í upphafi þess.
Þótt allar upplýsingar um verðmæti
þjóðarframleiðslu, þjóðartekjur o. s. frv.
vanti frá þessum tíma, hníga flcst rök að
þeirri niðurstöðu, sem nefnd var í upp-
hafi þessa kafla, að fyrri heimsstyrjöldin
hafi haft neikvæð áhrif á afkomu þjóðar-
innar.
Áframhald var þó á þeirri þróun, að
bæir færu vaxandi á kostnað dreifbýlis
og fólki, er stundaði landbúnaðarstörf,
fækkaði. Á áratugnum 1910-20 fjölg-
aði þannig þeim, er bjuggu í kaupstöð-
um og kauptúnum mcð yfir 300 íbúa, úr
32,2% þjóðarinnar í 42,7%. Þeirn er störf-
uðu að landbúnaði fækkaði á sama tíma-
bili úr 51% í 42,9%, en þéttbýlisatvinnu-
greinar, einkurn handverk og iðnaður,
verzlun og samgöngur, uxu að sama skapi.
Þótt þetta tímabil væri ekki í heild
timabil efnahagslegra framfara, þá má
nefna það sem merkt spor í framfara-
átt á 'þessu tímabili, þegar Eimskipafélag
Islands var stofnað árið 1914 og tók til
starfa árið eftir. Þó að það hefði aðeins
tvö skip í förurn til styrjaldarloka, bætti
það mjög úr þeirn flutningaörðugleikum,
sem landsmcnn áttu við að etja á styrj-
aldarárunum, og cnnfremur var með
stofnun Eimskipafélagsins lagður grund-
völlur að því, að landsmenn gætu að
meira eða minna leyti fullnægt flutninga-
þörf sinni sjálfir.