Andvari - 01.01.1974, Page 150

148
ÓLAFUR BJÖRNSSON
ÁNDVAlil
ann, að síldveiðamar, sem gr-fið höfðu
svo góðan arð á stríðsárunum, brugðust
nær alveg frá og með árinu 1945 og næstu
10 ár. Hin mikla fjárfesting nýsköpunar-
innar í síldarverksmiðjum varð því fyrir
gíg. Jafnframt breyttust viðskiptakjör
mjög í óhag, þcgar fiskveiðar grannþjóð-
anna komust í eðlilegt horf að lokinni
styrjöldinni og samkeppni á fiskmörkuð-
urn fór vaxandi.
Hér að frarnan hefir verið gerð grein
fyrir hinum hagstæðu viðskiptakjörum
stríðsáranna, einkum hinna fyrri. Voru
viðskiptakjör hagstæð, þ. e. vísitala út-
flutningsverðlags var hærri cn vísitala inn-
flutningsvcrðlags, fram til ársins 1949,
en það ár stóðu vísitölurnar í járn-
urn, voru báðar 345 miðað við 1935=
100. Árið 1950 var vísitala innflutnings-
verðs komin í 574, en vísitala útflutnings
í 511 (hækkun vísitalnanna frá fyrra ári
stafar einkunr af gengislækkuninni 1950),
og héldust óhagstæð viðskiptakjör allt
frarn til ársins 1961. Gjaldeyrisskortinum,
sem leiddi af hinni óhagstæðu viðskipta-
þróun, var mætt með því að herða á
innflutningshöftunum, og sumarið 1947
var tekin upp strangari skömmtun inn-
fluttrar nauðsynjavöru en verið hafði á
stríðsárunum. Til þess að korna í veg
fyrir samdrátt í útflutningsframleiðslunni
vegna kostnaðarhækkana innanlands,
jafnframt því að verð útfluttrar vöru stóð
í stað cða jafnvcl lækkaði, gckk ríkis-
sjóður í árslok 1946 í ábyrgð fyrir því, að
útgerðin bæri úr býtum ákveðið fiskverð.
Var þetta upphaf allvíðtæks uppbóta-
kerfis fyrir útfluttar sjávarafurðir, sem
varð kostnaðarsamara og flóknara með
ári hverju fram til 1950. Þrátt fyrir all-
stranga skömmtun innfluttrar nauðsynja-
vöru fór vöruskortur að gera vart við sig
þegar haustið 1947, og fór hann síðan
vaxandi, þannig að langar biðraðir við
búðir, er seldu innfluttan varning, settu
svip sinn á viðskiptalífið á þessum tíma.
Til þess að binda enda á þetta ófremd-
arástand í vörudreifingunni, svo og til
þcss að losna við útflutningsuppbæturnar,
var sú ákvörðun tekin í marz 1950 að
hækka verð crlcnds gjaldeyris urn 74%,
en það þýddi gengislækkun íslenzku
krónunnar unt nær 43%. Jafnhliða geng-
islækkuninni var slakað verulega á inn-
flutningshöftunum, þannig að u. þ. h.
helmingur innflutts varnings var settur
á frílista. Gengislækkunin náði þeim til-
gangi að útrýrna vöruskortinum, hins veg-
ar brugðust fljótlega þær vonir, að hægt
væri með slíkri ráðstöfun að losna við
uppbótakerfið. Kóreustyrjöldin, sem
brauzt út í júní 1950, hafði óhagstæð
áhrif á viðskipta'kjör Islendinga, þar sem
af henni leiddi miklar verðhækkanir inn-
fluttrar vöru án samsvarandi hækkunar
útfluttrar vöru. Ekki þótti annað fært en
greiða vísitölubætur á kaup að vissu
marki vegna verðhækkana af völdum
gengislækkunarinnar. Hinar utanaðkom-
andi verðhækkanir ollu meiri kaupgjalds-
hækkunum og þar af leiðandi hækkun til-
kostnaðar cn svo, að bátaútvegnum nægði
sú hækkun afurðaverðs, er lciddi af geng-
islækkuninni. Var þá gripið til þess ráðs
haustið 1957, að heimilað var tiltckið
álag á hluta þess gjaldeyris, sem báta-
flotinn aflaði, og skyldi þeim gjaldeyri
ráðstafað til þess að flytja inn vöru, sem
ekki taldist nauðsynjavara. Eins og gctið
hefir verið, fylgdu allmiklar verðhækk-
anir í kjölfar gengislækkunarinnar 1950
og erlendra verðhækkana of völdum
Kóreustríðsins. Var vísitala framfærslu-
kostnaðar 162 í okt. 1952 miðað við marz
1950=100. En síðan tókst að halda verð-
lagi stöðugu til vors 1955, cn þá skall á
víðtækt og langvarandi verkfall, sem lauk
með því, að samið var um verulegar kaup-