Hugur - 01.06.2011, Page 91

HuGUR | 23. ÁR, 2011 | S. 89-103
Guðbjörg R. Jóhannesdóttir
og Sigríður Þorgeirsdóttir
Endurheimt fegurðarinnar
á tímum náttúrunnar
Fegurðarhugtakið er eitt þeirra hugtaka sem einna erfiðast er að skilgreina, þrátt
fyrir að notkun þess sé svo rótgróin og hversdagsleg að hverri manneskju finn-
ist hún vita vel hvað fegurð er ... þar til hún er beðin um að skilgreina hana
nákvæmlega. Hvers vegna er þetta hugtak svona flókið í einfaldleika sínum? Er
það vegna þess að þessi reynsla sem virðist svo einfold - að heillast af skærrauðum
lit og sætum ilmi rósarinnar, eða af rauðgullnum bjarma sólsetursins við jökul-
mn - hefur flókin og djúpstæð áhrif á vitund okkar? Er fegurðarreynslan einn
milrilvægasti kjarni mannlegs lífs? Ef svo er, þá er ef til vill ekki skrýtið að það hafi
vafist fyrir fólki að skilgreina nákvæmlega hvað fegurð er.
Eins og gengur og gerist með illskilgreinanleg hugtök hefur fegurðarhugtalrið
verið túlkað á marga og mismunandi vegu, allt frá því að vera Ijómi sannleikans
a miðöldum, til þess að vera eiginleikar listaverks og loks dómur um fegurð þess.
Eftir að fegurðarhugtakið hvarf næstum því af sjónarsviði heimspekilegrar fagur-
fræði á 20. öld hafa margir heimspelringar reynt að endurvekja það á síðustu árum
°g áratugum. Þeir eiga flestir sameiginlegt að heija endurvakninguna á því að
mkja þær hugmyndir um fegurð sem einna helst hafa valdið því að fegurð hefur
verið gildislækkuð og þess vegna hundsuð. Hvað gerðist í sögu heimspeki hins
fagra og einnig í menningu okkar sem gerði að verkum að fegurð fór að þykja í
senn heimspekilega merkingarlítil og listrænt léttvæg? Og hvernig er hægt í ljósi
þessarar forsögu að endurheimta fegurð sem hugtak sem nær yfir mismunandi
tilbrigði við það sem er talið fagurt (og er vissulega háð tíma og stað)? Tenging
fegurðar við hugmyndir um líkamleika og kvenleika leika hér stór hlutverk eins
°g við munum sýna fram á. Þær hafa gert að verkum að fegurðin var lítils metin
vegna samsömunar við hið holdlega og kvenlega á þeim skeiðum heimspekinnar
þegar hún hefur verið gegnsýrð tvíhyggju líkama og sálar, vitsmuna og tilfinninga,
hins háleita eða ægifagra og hins fagra. (Hér eftir munum við tala um hið háleita
þótt „ægifegurð" sé einnig góð þýðing á „the sublime“ eða „das Erhabene“.) Eftir