Hugur - 01.06.2011, Page 128

I2Ó
Ólafur Páll Jónsson
Handverksmenn halda ekki eintómum kenningum að lærlingum sínum;
þeir láta þá vinna án tafar svo að þeir fái lært að hamra járn með því að
hamra járn, að skera út með því að skera út, að mála með því að mála, að
stökkva með því að stökkva. Þess vegna ættum við, í skólum, að kenna
nemendum að skrifa með því að skrifa, að tala með því að tala, að syngja
með því að syngja, að hugsa með því að hugsa o.s.frv., svo að skólarnir
geti einfaldlega orðið verkstæði þar sem unnið er af kappi.14
Hér virðist mér Kómeníus hitta naglann rækilega á höfuðið. Við skulum kenna
nemendum að hugsa með því að láta þá hugsa og þá verða skólarnir að verkstæði
þar sem unnið er af kappi. En hvernig kennum við nemendum að hugsa með því
að hugsa? Fyrsta skrefið er það sem ég nefndi í upphafi, nefnilega að gefa nem-
endum krefjandi viðfangsefni í skólanum, viðfangsefni sem þeir geta tengst nógu
innilega til að þeir eigi einhvern möguleika á að hugsa skýrt og gagnrýnið um þau.
I arfleifð kynslóðanna - í vísindunum, listunum og allri menningunni - er urmull
af heillandi og krefjandi viðfangsefnum. En hversu stórkostleg sem viðfangsefnin
eru, þá eru þau ekki gefin sem viðfangsefni tiltekinna nemenda. Það er ekki nóg
að viðfangsefni hafi alla burði til að vekja áhuga nemanda ef raunverulegur áhugi
vaknar ekki.
Þetta atriði - sem í raun ætti að vera svo augljóst að ekki þurfi að hafa á því
orð - þýðir að kennarastarfið getur ekki verið einbert miðlunarstarf þ.e. starf sem
er fólgið í því að miðla þekkingu og færni til viðtakenda, heldur verður það að
vera uppgötvunarstarf Viðfangsefni námsins, hvort heldur afmörkuð viðfangs-
efni tiltekinna fræðigreina eða það sem kalla má almenna þekkingu, geta ekki
séð um sig sjálf, ef svo má segja. ICennarinn verður að huga að reynslu nemenda
sinna, áhuga þeirra og hæfileikum, til að sjá hvernig viðfangsefni námsins geta
orðið að lifandi viðfangsefni nemendanna sjálfra. Og það er ekki nóg að huga að
þekkingargrunni nemendanna, heldur verður að hafa tilfinningalíf þeirra með í
för. Mary Helen Immordino-Yang og Antonio Damasio leggja einmitt áherslu á
þetta í greininni „We feel therefore we learn“ þar sem þau benda á nýlegar niður-
stöður í lífeðlisfræði heilans sem renni stoðum undir þá skoðun, sem raunar er
ekki ný, að tilfinningalífið skipti höfuðmáli fyrir vitsmunalífið.15
Sú sýn á kennarastarfið, að það sé uppgötvunarstarf ekki síður en miðlunarstarf,
var ein af lykilhugmyndum Johns Dewey. Hið sama má vitanlega segja um fleiri
frumkvöðla á sviði menntunar, t.d. Maríu Montessori. Mér virðist að í leikskólum
sé gjarnan unnið í þessum anda og þess vegna eru leikskólar kannski skýrustu
dæmin um vettvang þar sem hugsun er ræktuð. Enda má segja um leikskólana að
þeir séu „verkstæði þar sem unnið er af kappi“ eins og Kómeníus orðaði það.
Sú hugmynd að kennarastarfið sé uppgötvunarstarf hefur aftur afleiðingar fyrir
fagmennsku kennara. Fagmennskan hlýtur vissulega að gera ráð fyrir góðri fag-
þekkingu, en hún verður líka að taka alvarlega þá staðreynd, leyfi ég mér að segja,
14 Tilvitnunin er fengin frá Jean Piaget 1993:178.
15 Immordino-Yan og Damasio 2007. Segja má að Aristóteles hafi haldið fram svipaðri skoðun og
við upphaf 20. aldar var John Dewey örugglega skeleggasti talsmaður hennar.