Hugur - 01.06.2011, Page 136

134
Ritdómar
valdi mun hafa óafturkræf áhrif á alla
íbúa landsins, ekki aðeins núlifandi íbúa,
heldur líka alla þá sem munu byggja það
um ókomna tíð. Náttúran og auðlindir
hennar eru grundvöllur alls mannlegs
lífs - allir hagrænir ferlar eiga upp-
haf sitt í náttúrunni - og þess vegna á
umgengni okkar við náttúruna, samband
okkar við hana, stærsta þáttinn í því að
móta samfélagið allt. Akvörðun um það
hvernig við metum náttúruna og beitum
valdi okkar til þess að laga hana að okkar
þörfum hefur þannig úrslitaáhrif á það
hvernig samfélag við byggjum hér upp
til framtíðar. Við höfum raunar nú þegar
upplifað það hvernig mat okkar á nátt-
úrunni mótar samfélagið því segja má að
Kárahnjúkaframkvæmdin hafi átt stóran
þátt í því að skapa það bóluhagkerfi sem
óx og dafnaði á meðan á framkvæmdum
stóð en sprakk svo af krafti stuttu eftir að
þeim var lokið. Þau viðhorf sem réðu ferð
einkenndust af ofuráherslu á notagildi
náttúrunnar, því var jafnvel haldið fram
að það væri skylda okkar að nýta auðlind-
ir hennar til hins ýtrasta - annað væri
fullkomin sóun. Aherslan á efnahagslega
hagsmuni - að græða á daginn og grilla
á kvöldin - tröllreið íslensku samfélagi
sem virtist um tíma hafa gleymt því að
til væru önnur gildi og aðrir hagsmunir
en þeir sem hafa með peninga að gera. Ef
við ætlum að snúa við blaðinu og skapa
nýtt Island sem byggir á öðrum gildum
en þeim sem leiddu okkur að hruni er
nauðsynlegt að byrja á því að endurskoða
viðhorf olckar til náttúrunnar og gefa
gaum að þeim gildum náttúrunnar sem
ekki verða metin til ljár.
Nú þegar Rammaáætlun um vernd
og nýtingu náttúrusvæða með áherslu
á vatnsafls- og jarðhitasvæði er loksins
tilbúin, er þörfin aldrei meiri fyrir yfir-
vegaða umræðu um gildi náttúrunnar, og
því ætti Náttúra, vald og verðmati að vera
skyldulesning fyrir alla þá sem láta sig
framtíð landsins varða.
Bókin skiptist í fjóra hluta: „Náttúra",
„Vald og verðmæti“, „Lýðræði“ og „Vin-
skapur, vatn og mold“. I hverjum hluta
tekst Olafur Páll á við nokkrar af þeim
grundvallarspurningum sem nauðsynlegt
er að svara áður en framtíðarstefna um
náttúruvernd eða nýtingu er mótuð.
Fyrsti kaflinn hefst á umræðu um Nátt-
úruverndaráætlun íslenskra stjórnvalda og
þær hugmyndir um friðun sem hafa birst
í athöfnum þeirra. Ólafur Páll tekur fyrir
þá spurningu sem öll umræða um nátt-
úruvernd verður að heijast á, „hvað felst
í friðun?“, og setur hana í samhengi við
atburði og ákvarðanir í íslensku samfélagi.
I þessum fyrsta kafla leggur hann línurnar
fyrir framhaldið. Með skrifum sínum tekst
honum frábærlega að flétta saman fræði-
lega rökræðu, þar sem lögð eru til hugtök
og nálganir, og samfélagslega umræðu þar
sem leitast er við að varpa ljósi á og svara
spurningum sem samfélagið er að kljást
við. Þessari samtvinnun nær hann fram
með því að beita mismunandi nálgunum
í kaflaskrifum sínum - kaflarnir skiptast
þannig annars vegar í styttri kafla þar sem
viðfangsefnið er afmarkað, „fræðilegir
rangalar", eins og Ólafur kallar þá, eru
af skornum skammti og afstaða er jafnan
tekin til þjóðfélagsmála; og hins vegar í
lengri og fræðilegri kafla þar sem hugtök
og nálganir eru greind og skýrð með því
markmiði að leggja þjóðmálaumræðunni
til verkfæri til þess að komast yfir á plan
rökræðunnar í stað þess að halda áfram
á braut kappræðunnar sem íslensk þjóð-
málaumræða tileinkar sér jafnan. Sumir
kaflanna feta svo milliveginn - þar tekur
hann fyrir afmörkuð viðfangsefni ásamt
því að leggja til greiningu á hugtökum og
nálgunum.
Með þessari nálgun tekst Ólafi að gera
það sem heimspekingar og aðrir fræði-
menn ættu að gera mun meira af að mínu
mati: að færa fræðilega umræðu niður á
jörðina, inn í samfélagið, á borð hins al-
menna lesanda, og á borð fræðimanna sem
leggja stund á aðrar greinar.1 Náttúran er
e.t.v. eitt skýrasta dæmið um viðfangsefni