Hugur - 01.06.2011, Side 145

Ritdómar
143
það sem nýrra er þá eigum við á hættu að
drepa alla frjóa hugsun. Hlutverk heim-
spekinnar er að vekja nýjar spurningar út
frá nýjum einstaklingum og ekki síst út
frá nýjum tíma. Því fagna ég útgáfú þess-
arar bókar og vona að sem flestir kynni
sér efni hennar.
Erla Karlsdóttir
1 Lynn Japinga, Feminism and Christianity, Nash-
ville: Abington Press, 1999, bls. 21.
*
I takt við tímann
Jón Ólafsson: Andóf, ágreiningur og árðður.
Háskólinn á Bifröst, 2009.303 bls.
Þegar litið er yfir helstu umfjöllunarefnin
í greinasafni Jóns Ólafssonar, Andðf,
ágreiningur og áróður, er greinilegt að um
er að ræða rit sem tekst á við eigin sam-
tíma: Annars vegar varða greinarnar um-
fangsmikil efni eins og ýmis kreppuein-
kenni stjórnmála í dag og möguleika
heimspekinnar á að vinna gegn þeim.
Hins vegar eru margar greinanna augljós-
lega sprottnar upp úr atburðum síðastlið-
inna ára og í þeim er glímt við siðfræði
mótmæla, skilgreininguna á ritstuldi, átök
milli þjóðernishópa eða menningarheima,
gylliboð líftæknifyrirtækja o.m.fl.
Allt eru þetta spurningar sem höf-
undur segir að hafi skipt sig máli á einum
tíma eða öðrum og reynir hann að svara
þeim sem heimspekingur: „Mikilvægasta
þjónusta heimspekinnar við samfélagið
og við leit fólks að sannleika“ segir Jón
vera þá að hún geri sífellt kröfú „um rök
og ástæður skoðana" og beinist þannig
„að kreddufestu, viðteknum viðhorfum
og hvers kyns hugmyndafræði". Segja má
að í þessum orðum felist nokkurs konar
stefnuyfirlýsing um þau efnistök sem
höfúndur beitir í greinasafni sínu.
I því sambandi greinir hann frá því í
inngangi að hann leggi víðan skilning í
heimspekihugtakið. Ólíkt flestum öðr-
um fræðigreinum eigi allir að geta „tekið
þátt í henni“ um leið og hún viðheldur
stöðu sinni sem „strangfræðilegri" grein.
Með öðrum orðum takist heimspekin „á
við grundvallarspurningar [...] um hlut-
ina [en] á forsendum rökhugsunar og
skynsemi sem öllum er gefin án tillits til
menntunar eða bakgrunns". Ástæðan fyr-
ir því að bókin ber undirtitilinn Greinar
um heimspeki er því beinlínis sögð vera
sú að greinarnar „eigi erindi við alla, ekki
aðeins við fræðimenn eða sérfræðinga á
þröngt afmörkuðu sviði“ (7-9).
Nú er þetta nokkuð óhefðbundin skil-
greining á heimspeki sem kann að bjóða
upp á að mörkgreinarinnar við aðrar verði
nokkuð óljós (sem væri að vísu engin
nýlunda). Þannig virðist mér einkar fátt í
greininni um Halldór Laxness, „Áróðurs-
maðurinn hittir sjálfan sig. Laxness um
Laxness í Sovétríkjunum“, sem gæti talist
heimspekilegt í einhverjum hefðbundn-
um skilningi, ef frá er talin viss hugleið-
ing um eðli áróðursverka sem þar er að
finna. Við lestur bókarinnar reyndust þó
vera ýmsir þræðir sem tengja greinarnar
nokkuð vel saman, þannig að safnið virk-
ar sem ákveðin heild. Að vissu leyti nær
skipting bókarinnar í þrjá meginhluta yfir
aðskiljanleg efnissvið hennar en þó má
t.d. segja að heimspekilegur pragmatismi
sé undirliggjandi í verkinu öllu.
I fyrsta hluta greinasafnsins, sem nefn-
ist „Andóf og mótþrói", er að finna máls-
vörn fyrir andófshreyfingum, einkum
af því tagi sem segja má að hafi orðið
áberandi hér á landi við byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar, gegn niðurrifi gamalla
húsa eða í kjölfar bankahrunsins. Slíkar
hreyfingar hafa jafnan uppskorið lítið lof
skoðanamyndandi aðila og stofnanir rík-