Hugur - 01.06.2011, Page 155

Ritdómar
153
ardrama eða fylli flokk heimsósómaverka.
Bókin ber miklu frekar einkenni þess
að vera skrifuð með heimspekikennslu í
huga. Þó svo að ekki sé um kennslubók
að ræða þá ber hún þess merki að vera
skrifuð af sönnum heimspekikennara
sem vill laða áheyrendur sína til heim-
spekilegra vangaveltna og vangaveltna
um heimspekina sjálfa og sögu hennar.
I því sambandi má sérstaklega benda á
umfjöllun Atla um „vanda Descartes og
gátur þekkingarfræðinnar“ (kaflar 13-18)
sem tilvalið ítarefni í kennslu þar sem
Orðraða um aðferð eða Hugleiðingar um
frumspeki væru hafðar til grundvallar.2
Svipaða sögu má segja um þá hluta
verksins sem fjalla um „hughyggju og
málspeki" (kaflar 19-23) og „veraldar-
hyggju og vísindabyltingar" (kaflar 23-25).
Umfjöllun Atla um heimspeki Berkeleys,
Locke og Wittgensteins er tilvalinn inn-
gangur fyrir þá lesendur sem vilja kynna
sér málspekihefðina nánar. Þó er túlkun
Atla, sérstaklega á heimspeki Wittgen-
steins alls ekki hafin yfir gagnrýni. Sömu-
leiðis mætti þrefa um það lengi dags hvort
sú fullyrðing að hrekjanleikalögmál Karls
Popper sé „frægust þeirra hugmynda“
sem útskýra með hvaða hætti ein vís-
indakenning „kollvarpar annarri" stand-
ist (131). Fyrirfram hefði mátt búast við
að í það minnsta yrði minnst á kenningar
Thomas Kuhn, sem er þó að engu getið.
Auðvitað er því hvergi haldið fram af höf-
undi að um tæmandi umfjöllun um „hug-
hyggju og málspeki" eða „veraldarhyggju
og vísindabyltingar" sé að ræða. Fyrst og
fremst er litið til sambands þessara heim-
spekistefna við efahyggju og í því Ijósi er
því skýrt haldið fram að málspeki og ver-
aldarhyggja hafi verið leiðir sem hafi verið
reyndar til að sigrast á efahyggju. Hættan
er vissulega sú að þess háttar nálgun gefi
lesandanum skakka mynd af verald-
arhyggju, vísindabyltingum, málspeki og
hughyggju. Atli fer ansi nálægt því að líta
á málspeki sem sérstakt tilfelli hughyggju,
mörk þess mögulega og raunverulega séu
felld saman við „mörk þess hugsanlega,
segjanlega eða þekkjanlega" (96). Við
erum sumsé komin að kjarna málsins:
rökstuðningnum fyrir því að „tilraunir
heimspekinga til að hrekja efahyggju hafi
minni en engan árangur borið“.
A bjargi byggði bygginn maður hús
Atli tilgreinir sérstaklega fjórar heim-
spekistefnur eða „tilraunir heimspekinnar"
sem hann telur að hafi reynt að yfirstíga
efann og öðlast vissu. Fyrst ber að nefna
beitingu „heilbrigðrar skynsemi" í anda
G.E. Moore og Rodericks M. Chisholm.
Að mati Atla nær heilbrigð skynsemi
aldrei að hrekja efahyggju, við getum
aldrei slökkt allan efa með því að vísa þess
sem „heilbrigð skynsemi“ segir okkur.
Líklegasta niðurstaða þess væri einfald-
lega þrátefli þar sem ein fullyrðing stend-
ur gegn annarri (30). I annan stað má
nefna fyrrnefnda veraldarhyggju í anda
Davids Hume sem felur í sér mun alvar-
legri áskorun þar sem hún virðist hrein-
lega neita að taka efahyggju alvarlega sem
heimspekilegan eða hugmyndafræðilegan
valkost þar sem hún sé andstæð náttúru-
legum eða eðlislægum hugsunarhætti
mannsins (123). Þó svo að sú væri raunin
þá telur Atli ekki að þar með sé efahyggja
dæmd úr leik; öðru nær. Ef við tileinkum
okkur heimssýn veraldarhyggjunnar er
efahyggjan nauðsynleg til þess að forða
okkur frá kreddufestu þar sem hún virkar
sem „mótvægi við náttúrulegar tilhneig-
ingar“ okkar (126). Það má fullyrða að ekki
sé réttilega hægt að túlka I sátt við óviss-
una á þann veg að „heilbrigð skynsemi"
eða veraldarhyggja séu á einhvern hátt
varasamar tilraunir heimspekinga til að
kveða efann í kútinn, en öðru máli gegnir
um hin tvö dæmin sem Atli tekur. Það eru
annarsvegar hughyggja, þ.m.t. málspeki-
legar útfærslur hennar sem minnst var á
hér að ofan, og pragmatismi.
Eins og áður sagði þá er einn kostur I
sátt við óvissuna hversu opinskár og af-
dráttarlaus höfundurinn er í skoðunum