Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Page 38

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Slík borgarastétt var ekki til á
Þýzkalandi. Þar var aðeins til
veigalítil, en geysifjölmenn smáborg-
arastétt. Hagsmunir þessara smá-
borgara náðu sjaldnast út fyrir verk-
stæði þeirra, búðarholur, knæpur og
undirtylluembætti í stjórnarskrifstof-
um einvaldsfurstanna. Lífsstaða þess-
ara smáborgara var jafn lítilboruleg
og efnalegir hagsmunir þeirra Voru
andstuttir. í binum þýzka heimi örl-
aði ekki á pólitískum eða félagsleg-
um hreyfingum, andlegar lífshrær-
ingar voru nær eingöngu bundnar
háskólunum, þar sem stúdentarnir
ærsluðust yfir bjórkollunum og létu
sig dreyma drukkna drauma um sam-
einingu hins þýzka föðurlands, en
prófessorarnir skrifuðu heimspeki-
lega doðranta á furðulegu máli, sem
fáir skildu — og stundum skildu þeir
ekki sjálfa sig. En í heimspeki og
skáldskap þessa tíma má þó rekja
lífshræringar hinnar þýzku smáborg-
arastéttar á fyrsta fjórðungi 19. ald-
ar. Og það má segja henni það til
lofs: í geðheimum vann hún þá
sigra, er henni var meinað að vinna
í hinum grófgerða heimi efnisins.
Þegar fyrsta ljóðabók Heines kom
út — Gedichte — 1821, skrifaði ó-
nafngreindur maður í eitt af bók-
menntatímaritum Þýzkalands, þessi
orð um hið unga skáld: „Heine er
skáld þriðju stéttar (tiers état)“ —
þ. e. borgarastéttarinnar. Þetta er
skarpleg athugun hjá manni, sem
hafði þó ekki annað fyrir sér en
þessi fáu rómantísku tregaljóð hins
unga skálds. Já, Heine var skáld
þriðju stéttar, en þá nafngift bar
borgarastéttin, er hún var enn ung
og týhraust og barðist fyrir tilveru
sinni gegn aðli og kirkjuvaldi. Heine
var skáld hinnar byltingarsinnuðu
borgarastéttar, skáld borgaralegrar
lýðræðisbyltingar. En það varð
harmleikur Heines, að á þeim árum,
er hann dvaldi í Þýzkalandi var þýzk
borgarastétt ekki til nema í brotum,
og þessi brot voru allt annað en bylt-
ingarsinnuð. Það er ekki fyrr en um
og eftir miðja 19. öld, að unnt er að
tala um þýzka borgarastétt í raun-
verulegum skilningi, og þegar þessi
stétt átti og ætlaði að sanna söguleg-
an tilverurétt sinn í byltingunni
1848, brást hún ætlunarverki sínu á
hinn herfilegasta hátt.
í þjóðfélagi Þýzkalands á fyrsta
mannsaldri 19. aldar voru borgara-
legir lífshættir svo lítt þroskaðir, að
Heine, skáld og rithöfundur borgara-
stéttarinnar, naut lítils stuðnings frá
henni. Hann er eins og einmana
skæruliði í hernumdu landi, sem hey-
ir baráttu sína einn og óstuddur, í
fullu tómlæti þeirra, sem hann vill
leysa úr ánauð. Hin pólitíska og
þjóðfélagslega eymd Þýzkalands
hafði þó vakið í heimi þýzkra bók-
mennta þá hreyfingu, er var hvort-
tveggja í senn: mótmæli gegn þess-
ari eymd og flótti undan henni —
132