Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Síða 69

HENRIK IBSEN
ingu þjóðarinnar, og hinnar bitru
þarfar að verða að skrifa eftir pönt-
un fyrir þröngsýna broddborgara.
Afstaða hans til norsks þjóðfélags
áður en hann varð frægur fyrir
,,Brand“ er afstaða menntaðs öreiga.
Á þeim tímum kynntist hann af eigin
raun menningarfjandsemi auðvalds-
ins.
Það er algengur misskilninguv á
leikritum Ibsens að meistarinn sam-
ræti persónur sínar sjálfum sér, að
t. a. m. Brandur og dr. Stockmann
séu málpípur hans. Afleiðingin verð-
ur oft hin mesta endileysa.
Hin viðurkennda kenning um
„Brand“ hefur hingaðtil verið sú, að
hinn uppreisnargjarni prestur sé
hinn reiði Ibsen sem veifi svipu sinni
yfir samlöndum sínum. Hefur hann
ekki sjálfur sagt: „Brandur er ég
sjálfur á mínum beztu stundum?“
En fyrir um það bil þremur árum
kom í leitirnar bréf frá Ibsen til
danska yfirréttarlögmannsins Klubien
vinar hans frá þeim tíma er Ibsen
vann að samningu ,,Brands“. í því
bréfi segir hann að uppi séu á Norð-
urlöndum vissir „montrassar“ sem
hann vilji ráða af dögum með þessu
nýja verki sínu. Á tímabilinu milli
sigurs afturhaldsins á byltingunni
1848 og tilkomu nútíma verklýðs-
hreyfingar átti abstrakta heilakvikið
blómgunarskeið. Það kom fram í
ýmsu líki: Afleiðinga-krábulli
Kierkegaards í heimspekinni, trúar-
vakningunni sem lifði eins og sníkju-
dýr á örvinglun og fátækt alþýðunn-
ar, glamuryrðum hins unga Björn-
sons. „Brandur“ á ugglaust fyrir-
mynd sína hjá „hugsjónamönnum“
eins og Christopher Bruun og list-
sögufræðingnum Lorentz Dietrichson
sem Ibsen hafði daglegt samneyti
við í Rómaborg í þann tíma sem
„Brandur" varð til. Ibsen, með sína
arnhvössu sjón, var ekki blindur á
þær afturhaldssömu tilhneigingar
sem þessir náungar voru fulltrúar
fyrir.
Sem betur fór fyrir Ibsen var
„Brandur“ rækilega misskilinn. Dan-
ir, sem sátu með sárt ennið eftir
ófarirnar 1864, tóku verkinu eins og
guðrækilegri yfirbótarprédikun. Hér
heima voru móttökurnar í fyrstu ær-
ið misjafnar. Vinje var á réttri leið
þegar hann áleit „Brand“ „gaman-
ljóð“ en hann fór vegavillt með til-
liti til „tilgangs" Ibsens. Björnson
fann broddinn, hann kvaðst hafa
orðið veikur af að lesa bókina.
„Pétur Gautur“ var eðlilegt fram-
hald af „Brandi“. Með honum held-
ur Ibsen áfram reikningsskilum sín-
um við hinn andlega grundvöll aftur-
haldsins hér heima. Norsk-ameríkan-
inn Pétur Gautur með sína drauma
um að verða „keisari yfir öllum
heiminum“ er tákn einstaklings-
hyggjunnar og borgaralegrar þjóð-
ernisstefnu. Þeirri sjálfshefð sem vill
gína yfir öllum heiminum lýkur sem
163