Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Page 71

HENRIK IBSEN
ölskum skírslum“. „Rosmerholm“,
sem skrifað var eftir heimsókn Ib-
sens til Noregs 1885, er sýnilega inn-
blásið af pólitísku atburðunum
kringum 1884 þegar þingræðið
komst á, og upplausn vinstriflokks-
ins sem fylgdi á eftir. Á þessu síð-
asta tímabili er symbolisminn stund-
um yfirgnæfandi. En Ibsen gamli
lætur ekki tilleiðast að fylla flokk
andspyrninga raunsæisstefnunnar.
„Hedda Gabler“ er sóknarskjal á
hendur öfgafullri einstaklingshyggj u
og hnignun. í þessum sjónleik sýnir
hann hvernig iðjuleysi, sníkjudýra-
lífið, leiðir til fullkomins tómleika.
Og „John Gabriel Borkman“, þetta
leikrit um gjaldþrota kaupsýslu-
manninn sem lét sig dreyma um að
verða nútíma Napóleon, er beint
svar við áróðrinum fyrir ofurmenni
Nietzsches, sem sjálfur Garborg gat
fengið af sér að daðra við. í leikrit-
inu sem varð „svanasöngur“ Ibsens,
„Er vér dauðu vöknum“, stofnar
bann til reikningsskila við sitt eigið
lífsafrek og sýnir fram á að skáld
sem aðeins „notar“ fyrirmyndir sín-
ar, sem stendur utanvið lífið og
þjóðfélagsbaráttuna, dæmir sjálft sig
til að deyja andlegum dauða.
Ibsen fann vafalaust að það hafði
veikt skáldskap hans að hann hafði
orðið að „höggva af sér fingur“ —
einangra sig, og að hann hafði ekki
haft þrek til að taka beinni þátt í
þjóðskipulagsbaráttunni, eins og
hann hafði þó dreymt um í æsku.
Hann vissi hvernig ekki átti að lifa
lífinu, en hann hafði aðeins lauslega
bent á hvernig því skyldi lifað. En
sá sem les verk Ibsens og leggur við
hlustir heyrir „sönginn sem í söngn-
um felst“.
Ibsen lagði ríka áherzlu á að sýna
sjálfstæði sitt gagnvart öllum stefn-
um og flokkum. Hann vildi vera and-
legur „skæruliði“ sem barðist einn
hjá fremstu víglínu. En á því getur
ekki leikið neinn vafi að hann áleit
sjálfan sig standa alla ævi yzt í
vinstri fylkingararmi. „Þeir einu sem
ég í rauninni hef samúð með eru
níhilistar (rússneskir byltingar-
menn) og sósíalistar. Þeir vilja eitt-
hvað heilsteypt og eru sjálfum sér
samkvæmir," sagði hann í samtali
við Kristofer Janson árið 1880.
Hann sagði opinberlega að nýsköpun
í Noregi hlyti að koma frá verka-
mönnunum og konunum, og það sem
sér væri hugþekkast væri norska
verklýðsstéttin. Við fyrirspurn frá
ensku blaði um hvaða skoðun hann
hefði á sósíalismanum svaraði hann
að það gleddi sig að „sósíaldemó-
kratískir siðspekingar“ hefðu eftir
vísindalegum leiðum komizt að sömu
niðurstöðu og hann með skáldskap
sínum. Þarna er svarið við spurning-
unni um hvað Ibsen væri hjartfólgn-
ast: norska þjóðin, framvinduöfl
þeirrar þjóðar.
165