Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Blaðsíða 141

HARALDUR JÓHANNSSON
Bréfaskipti Leós Tolstojs og Bernards Shaws
.. hann var maður ráðvandur og
réttlátur, guðhrœddur og grandvar.
Hann átti sjö sonu og þrjár dœtur,
og ajlajé hans var sjö þúsund sauða,
þrjú þúsund úlfalda, fimm hundruð
sameyki nauta, fimm hundruð ösnur
og mjög margt hjóna, og var maður
sá meiri öllum austurbyggjum.“
JOB. I, 1.
Með þessum orðum hefur biblían frásögn
sína af Job og á svipaðan hátt mætti
hefja frásögn af Leó Tolstoj. Þegar Leó Tol-
stoj var fimmtugur að aldri virtist allt leika
honum í lyndi. Hann naut skýlausrar viður-
kenningar sem mestur rithöfundur þjóðar
sinnar. Hann var voldugur lénsherra, sem
átti virðingu og fulltingi forráðamanna rík-
isins. Mörg og mikil höfuðból með hundr-
uðum landseta voru í eigu hans. Hann hafði
lifað margbrotinni ævi og notið hennar til
fulls. Heimilislíf hans var gott og börn hans
mannvænleg. — Þá gerðist það allt í einu
og án nokkurs fyrirvara, að mönnum sýnd-
ist, að hann glataði lífsgleði sinni og fékk
óbeit á list sinni. Efasemdir, sem höfðu
ásótt hann ævilangt, náðu undirtökunum.
Hann kvaldist af grun um, að hann hefði
sóað starfskröftum sínum í verk, sem reynd-
ust fánýt, þegar öll kurl kæmu til grafar.
Og honum fannst sem líf sitt væri hégómi
einn nema hann fyndi því annað markmið
en að njóta þess að lúta lögmálum náttúr-
unnar.
Til þess að finna svar við þeirri áleitnu
spumingu, hvert væri markmið tilverunnar,
sökkti Tolstoj sér niður í lestur heimspeki-
legra rita. Erfiði hans var þó unnið fyrir
gýg. Og þegar örvæntingin gróf um sig í
hug hans, gekk hann á vit vísindamanna og
heimspekinga en var jafnnær. Upp frá þvf
var hann sannfærður um, að hvorki heim-
speki né vísindi gætu nokkru sinni skýrt
eðli tilverunnar. Og þá hvarf traust hans á
siðmenningu og framfömm. Þótt Tolstoj
hefði á unga aldri yfirgefið kirkjuna, hafði
hann ekki með öllu kastað trú sinni. Nú tók
hann að rýna biblíuna niður í kjölinn og
eiga langar viðræður við klerka og munka.
Enn bar þó að sama brunni og fyrr. Niður-
staða íhugana hans var sú, að lífið væri
einungis þjáning, en svefninn fróun og
dauðinn einn lækning. Við þessa lífskoðun
gat hann þó ekki fellt sig, eins og þessi orð
hans bera vitni: „... ég hata ekki aðeins og
fyrirlít trúleysið, heldur sé ég enga leið til
þess að lifa og því síður til þess að deyja
án trúar.“ Og hann þóttist vita, að lífið ætti
sér eitthvert lokatakmark, þó að hann hefði
ekki komið auga á það.
Tvennt vísaði Tolstoj að lokum veginn til
þess, sem hann leitaði að, lestur Nýja testa-
mentisins og kynni af bændaalmúganum.
Þótt honum sýndist hjátrú alþýðunnar
235