Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Page 167

ÍSLENZKAR BÓKMENNTIR ERLENDIS
hefði svo orðið alls staðar annars staðar á
þeim tíma. Allir kristnir menn hefðu verið
hetjur, allir heiðingjar illmenni. í barátt-
unni milli þeirra mundu öll kraftaverk
vera kristnum til framdráttar og þeir
mundu eiga sigurinn vísan. En frásögnin
er ekkert því lík. Þangbrandur, trúboðinn,
sem Ólafur konungur sendi, kann að sönnu
að bera krossmark fyrir sér í skjaldar stað,
er hann sigrar hinn heiðna andstæðing
sinn, en sigur hans lítur ekki út fyrir að
vera sérlega yfimáttúrlegur, því að vér
höfum áður séð, að hann er frækinn her-
maður. Og sá yfimáttúrlegi styrkur, er
hann þiggur, gerir hann ekki heldur að
neinu ofurmenni: minnstu munar að hann
hljóti bana af fjölkynngi heiðins galdra-
manns, og hann hverfur á brott án þess að
hafa fengið erindi sínu framgengt.
„Rézk þá Þangbrandr um við Gest, hvárt
hann skyldi nökkut fara í fjörðuna vestr,
en hann latti þess ok kvað þar vera menn
harða ok illa viðreignar, — „en ef þat er
ætlat fyrir, at trúa þessi skuli við gangask,
þá mun á aiþingi við gangask ... „Þú hef-
ir þó mest at gört,“ segir Gestr, „þó at
öðrum verði auðit í lög at leiða____“
Skömmu síðar er Alþingi háð.
„Um daginn eptir gengu hvárirtveggju
til lögbergs, ok nefndu hvárir vátta, kristn-
ir menn og heiðnir, ok sögðusk hvárir ór
lögum annarra ... Kristnir menn tóku sér
til lögsögumanns Hall af Síðu, en Hallr
fór at finna Þorgeir goða frá Ljósavatni ok
gaf honum til þrjár merkr silfrs, at hann
segði upp lögin, en þat var þó ábyrgðar-
ráð, því at hann var heiðinn.
Þorgeirr lá svá dag allan, at hann
breiddi feld á höfuð sér, ok mælti engi
maðr við hann. En annan dag gengu menn
til Lögbergs. Þá beiddi Þorgeir sér hljóðs
ok mælti: „Svá lízk mér sem málum vár-
um sé komit í ónýtt efni, ef eigi hafa ein
lög allir, en ef sundr skipt er lögunum, þá
mun ok sundr skipt friðinum, ok mun eigi
við þat mega búa. Nú vil ek þess spyrja
heiðna menn ok kristna, hvárt þeir vilja
hafa lög þau, er ek segi upp.“ Því játtu
allir.
„Þat er upphaf laga várra,“ sagði hann,
„at menn skulu allir vera kristnir hér á
iandi ok trúa á einn guð, föður ok son ok
anda helgan, en láta af allri skurðgoða-
villu, bera eigi út böm ok eta eigi hrossa-
slátr; skal fjörbaugssök á vera, ef víst
verðr, en ef leyniliga er með farit, þá skal
vera vítislaust."
Þó að í flokki kristinna manna væru
misendismenn eins og Mörður Valgarðsson
og vígamenn eins og Skarphéðinn Njáls-
son, fylltu þann flokk flestir vitrastu og
hyggnustu manna samfélagsins svo sem
Njáll sjálfur, Síðu-Hallur og Flosi, og for-
dómalaus lesandi getur vel séð, að til þess
hafa legið sterk rök.
Heiðin menning á íslandi hafði verið
menning skammar og hefnda, þar sem það
var drengskaparskylda hvers og eins að
hefna fyrir misgerðir og móðganir við
hann og venzlamenn hans. Tilraun til að
setja almenn lög og dóma í stað mann-
hefnda hafði aðeins heppnazt að nokkru
leyti, af því að á íslandi var ekkert sér-
stakt vald nægilega sterkt til að knýja
fram hlýðni við dómsúrskurð, ef einhver
virti hann að vettugi sakir metnaðar eða
ofstopa.
Ég hef fyrirhitt menn, sem ekki geðjast
að Islendingasögum, og þó að ég sé þeim
ekki samdóma, get ég skilið ástæður
þeirra. Ég þekki engar bókmenntir aðrar,
þar sem persónurnar virðast frá okkar
sjónarmiði séð jafnheilbrigðar, en athafnir
þeirra jafn vitfirringslegar. Lífsregluraar,
sem þær lifa eftir, gera samfélag þeirra að
leiksoppi ofstopafyllstu einstaklinganna, og
vandræði þau, er illmenni og ójafnaðar-
menn valda, eru ekki í neinu hlutfalli við
261