Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Síða 93

auk þess að leggja hornstein að þeirri öflugu grein kvikmyndafræðinnar sem
kennd er við tákn og sálgreiningu. Þótt forvígismenn og -konur táknffæði-
sálgreiningarskólans dragi oftast gjörólíkar ályktanir um eðli og tilgang kvik-
mynda, má víða sjá merki um hugsun Bazin í kenningum þeirra.
20 Hér er einnig rétt að benda á það að Welles var ekki síður snjall sem klippari, eins
og til dæmis má sjá af orrustusenunni miklu í Chimes atMidnight (Falstaff).
21 Heimildarmyndir eru óhjákvæmilega frásagnir af einhverju tagi, bæði í orðum
og myndum — einstaka sinnum þó eingöngu í myndum. Flestar heimildar-
myndir ganga út frá ákveðnu, fyrirframgefhu trúnaðarsambandi við áhorfendur,
það er œtlast tilþess að þær hafi sannleikann að leiðarljósi, sýni ástandið „eins og
það er“. Þetta hlutskipti sem heimildarmyndin hefur kosið sér er auðvitað afar
vandasamt og jafnvel þótt kvikmyndagerðarmennirnir séu sjálfir fullkomlega
meðvitaðir um frásagnarþáttinn í verkum sínum—miðlun kvikmyndavélarinn-
ar og stjórnandans þar á bak við — þá treysta þeir sér sjaldnast til að vekja athygli
á þeirri miðlun.
22 „Hreinræktaðar“ tilraunamyndir hafa verið við lýði ffá 1910, ef ekki lengur, og
eiga sér því allt eins langa sögu og aðrir flokkar kvikmynda. Þrátt fýrir þennan
háa aldur hefur enn ekki fundist neitt eitt, afgerandi samheiti fyrir þessar
kvikmyndir sem allir geta verið sammála um. Menn nota þó gjarnan hugtök eins
og avant-garde, experimental eða visionary til að lýsa þessum flokki sem heild.
Síðan eru til margvíslegir undirflokkar svo sem graphic, abstract, metrical, mater-
ialistic, mythopoeic, structural o.s.frv.
23 Til að forðast misskilning er rétt að taka fram að ég lít ekki á tilraunamyndir sem
eina fulltrúa „listrænnar hugsunar“meðal kvikmynda. Margt af því sem hér hefur
verið sagt um tilraunamyndir getur allt eins átt við um aðra flokka kvikmynda,
svo sem listrænar sögumyndir — „skáldmyndir“(arf cinema). Tengsl tilrauna-
myndanna við aðrar listgreinar eru samt sem áður á ýmsan hátt nánari, t.d. hafa
sviptingar í listheiminum haft þar mun sýnilegri áhrif en í hinum flokkunum.
Þá eru þessi tengsl auk þess víðtœkari, þar sem þau varða ekki aðeins skáldsögur
og leiklist heldur einnig — og ekki síður — ljóðlist, myndlist, tónlist og dans.
24 Orðið „raunlíking“ er hér notað sem þýðing á representation.
25 Hinn „listræni armur“ framúrstefnumynda, sem frá lokum síðari heimstyrjald-
arinnar hefur einkum blómstrað í Bandaríkjunum, á að þessu leyti margt sam-
merkt með hinum „pólitíska armi“ sem hefur fyrst og fremst látið að sér kveða í
Evrópu (Godard, Straub, Huillet o.fk). Munurinn liggur helst í því að síðari
hópurinn hikar ekki við að nota myndir, leikara og sögur en fyrri hópurinn er
aftur á móti því sem næst ópólitískur, a.m.k. í hefðbundnum skilningi. Sjá m.a.
„The Two Avant-Gardes“ eftir Peter Wollen í greinasafni hans Readings and
Writings. Semiotic Counter-Strategies. Verso Editions, London 1982, s. 92-104.
26 Sjá The Avant-Garde Film. A Reader of Theory and Criticism, P. Adams Sitney
(ritstjóri), Anthology Film Archives, NewYork 1987 (2. prentun),s. 120-128. Þar
eru birtir nokkrir kaflar úr Metaphors on Vision sem Brakhage gaf út árið 1963.
27 Sama rit, s. 122-123.
28 Sama rit, s. 123.
29 Sjá nánari umfjöllun í Light Moving in Time. Studies in the Visual Aesthetics of
Avant-Garde Film eftir William C. Wees (University of California Press, Berkeley
TMM 1995:4
91