Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Síða 118

samslátturinn stundum svo yfirdrifinn, sé litið til einstakra atriða, að hann
fer gjörsamlega yfir strikið. Þegar Rut loks flytur inn til Tómasar dregst allur
skali annarleikans að henni líkt og hún gneisti af táknhlöðnum segulkrafti
sem límir hana við fyrrnefndan kött, fær húsið til að ilma að nýju og fyllir
Tóm(asar)t-húsið af nýrri (kvenlegri) merkingu: „Hún hefur lagt húsið undir
sig, eins og köttinn, og mig. Hún svífur um eins og hún hafi alltaf átt hér heima,
djassar, tekur nokkur dansspor, setur blóm úr garðinum í vasa hér, kveikir á
kerti þar, hristir púða, færir mynd, smáhlut, og eitthvað gerist sem er óskiljanlegt,
líkt og hlýni, lifhi yfir öllu, eins og húsið hafi vaknað af svefhi“ (bls. 152).
Hér hlaðast upp allar þær gróður-, vaxtar og lífmyndhverfingar sem í
sífellu binda hið kvenlega á klafa frjósemishlutverksins, skipa heiminum
niður í skýrt afmörkuð táknsvið. Líkt og orðræða stöðugleikans, þá hafnar
þessi umpólun táknkerfanna þeim möguleikum sem búa í hinum margrása,
margslungna og fjölradda heimi síðmódernismans. Hún kann ekki annað
en að snúa því gamla á haus.
En einmitt sú staðreynd að texti Fríðu snýst um þessa umpólun, sýnir hve
mikilvæg hún er fyrir skilning okkar á samtíðinni. Fríða spyr sig í fullri alvöru
einnar af hinum þrálátu spurningum nýaldarinnar, spurningarinnar um
hvernig eigi að grípa inn í merkingarframleiðsluna sjálfa og breyta henni.
Hvernig sé hægt að skapa nýjan heim og nýjan skilning þar sem réttlæti,
lýðræði og frelsi ná fram að ganga. Um þessa spurningu snerist obbinn af
textakenningum síðustu áratuga. Hver á sinn hátt reyndu kenningasmiðirnir
að bregðast við þeirri staðreynd að merkingin er aldrei bundin neinum
föstum böndum við hlutina og er þess vegna sífellt beitt sem hugmynda-
fræðilegu vopni. Sérstaklega í neysluþjóðfélögum þar sem boðskipti og
táknasendingar eru svo samtengd markaðskerfinu að meðvitaður lestur
tákna þýðir í raun að allt hið félagslega, efnahagslega og samskiptalega svið
samfélagsins er undirorpið gagnrýnni athugun. Þessir höfundar reyndu að
finna leið til að verjast kúgun þeirra sem hafa tungumálið í sínum höndum.
Leið til að snúa á kúgun málfræðinnar, kúgun orðabókanna, hefðarinnar og
hins vestræna þankagangs. Þeir spurðu sig hvernig ætti að nota þá uppgötv-
un að merking er tilbúningur til að frelsa merkinguna.
Hins vegar er öllum tilraunum til að nota þessar hugmyndir til að skilja
samtíðina jákvæðum skilningi oftast tekið fremur illa. Þegar bandaríski líf-
og sagnfræðingurinn Donna Haraway sló t.d. fýrir nokkrum árum fram
setningunni: „Ég vildi frekar vera vélmenni en gyðja“6, urðu margir hálf
hvumsa, enda búið að berja það inn í höfuðin á okkur að allt sem byrjar á
líf- sé gott og fagurt. f stað þess að skilgreina hið kvenlega út frá lífhugmynd-
inni eða mannskepnuna út frá sálarhugtakinu notar hún gena- og upplýs-
ingatækni nútímans til að setja fram tilgátu um nýja sjálfsskilgreiningu og
116
TMM 1995:4