Saga - 2020, Side 24

óðinn melsted
Stafræn sagnfræði:
Stefnir í „íslandíseringu“ rannsókna?
„Ein mesta hætta sem yfir vofir er „íslandísering“ stafrænnar sagn -
fræði.“ Með þessum orðum vakti hollenski sagnfræðingurinn Ralf
Futselaar mikla athygli á ráðstefnu Tensions of Europe-samtakanna
í Lúxemborg sumarið 2019. Ráðstefnan bar yfirskriftina „Decoding
Europe. Technological Pasts in the Digital Age“ og var tileinkuð
umræðum um sagnfræðirannsóknir á stafrænni öld auk hefðbund-
inna tæknisögulegra rannsóknarefna sem þessi samtök hafa helgað
sig undanfarin ár.1 Ráðstefnan hófst með pallborðsumræðum þar
sem fimm fræðimenn ræddu stöðu stafrænnar sagnfræði. Margt af
því sem rætt var um hafði heyrst áður: að sagnfræðirannsóknir
þyrftu að styðjast við stafrænar aðferðir til að vera í takt við tímann,
að flutningur sögulegra heimilda á stafrænt form — eða „dígítalíser-
ing“ — krefjist beinlínis nýrra aðferða og að í því felist mikil tæki -
færi en um leið áskoranir og ýmsir erfiðleikar í notkun stafrænna
aðferða. En eitt hafði ekki heyrst áður: að mesta hættan væri „ís -
landísering“ rannsókna.2
Það sem Ralf Futselaar átti við er að iðkendur stafrænnar sagn -
fræði (e. digital history), sem og fræðimenn sem vinna með söguleg
efni á sviði stafrænna hugvísinda (e. digital humanities), sæki almennt
á þau mið þar sem besta afla er að vænta. Söguleg gögn sem hægt
er að vinna úr með stafrænum aðferðum séu að langmestu leyti frá
litlum, auðugum og auðvitað hvítum Evrópuþjóðum eins og Ís -
landi. Því sé hætt við að fræðimenn einblíni á þessar þjóðir og að
niðurstöður þeirra verði mjög einsleitar. Þetta ætti til dæmis við um
viðfangsefni eins og nýlendustefnu þar sem heimildir endurspegli
þá aðeins sjónarmið og orðræðu nýlenduherranna.
álitamál22
1 Um Tensions of Europe, sjá: https://www.tensionsofeurope.eu.
2 Á ensku hefur hugtakið Icelandification áður verið notað í þeirri merkingu að
snara einhverju yfir á íslensku eða til að þess segja að annarra landa biðu sömu
efnahagslegu örlög og Íslands haustið 2008 (t.d. „the Icelandification of Greece“).
Óðinn Melsted, Odinn.Melsted@uibk.ac.at
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 22