Saga - 2020, Blaðsíða 33

staðsett alls staðar og hvergi og safngestir nota sömu tækin til að
„heimsækja“ safnið og til að skrá niðurstöður rannsóknanna. Úti -
lokað er annað en að fagna þessari breytingu enda er nú hægt að
stunda rannsóknir hér á Íslandi á sviðum sem áður voru lokuð sök-
um skorts á heimildarritum á bókasöfnum. Þægindin skapa þó
ákveðna hættu, ekki síst á meðan ummyndun hins ritaða máls frá
pappír á stafrænt form er enn tiltölulega skammt á veg komin. Ef
fræðimenn nota aðeins það efni sem þeir finna í stafrænum grunnum
og læra ekki að nýta sér heimildir sem enn er aðeins að finna í skjöl-
um, handritum og bókum á söfnum þá stýrist þekkingarleit þeirra af
því hvaða efni er þeim tiltækt á netinu fremur en því hvaða upp -
lýsingar hægt er að finna í skjala- og bókasöfnum. Þótt Tímarit.is sé
ómetanlegt tæki fyrir sagnfræðinga, svo eitt dæmi sé tekið, þá verða
rannsóknir þeirra næsta einhæfar ef þeir líta aldrei út fyrir þann
heim sem veraldarvefurinn opnar þeim. Þetta eru vonandi aðeins
byrjunarörðugleikar sem stafa af því hversu skammt við erum kom-
in í myndun alheimsbókasafnsins á netinu því að um leið og það
nær til fleiri tegunda heimilda þá fjölgar auðvitað möguleikum
fræðimanna til rannsókna.
Erfiðara verður að bæta upp annað sem glatast við ummyndun
hins skráða vitnisburðar úr skjölum og bókum á stafrænt form en
það eru hin líkamlegu tengsl við fortíðina sem myndast við það eitt
að snerta skjöl og aðrar heimildir á skjala- og bókasöfnum. Það er
einfaldlega ekki sama tilfinning sem fylgir því að handleika skjal,
handrit eða gamla bók og að rýna í myndir af þessum gögnum á
skjá. Einnig fá fræðimenn ekki sömu innsýn í þau flóknu kerfi sem
liggja að baki röðun og vistun skjala við að leita að þeim í stafræn -
um gagnagrunnum. Það er auðvitað mun auðveldara að finna upp -
lýsingar með því að nýta sér leitarvélar en að rekja sig í gegnum
skjalaskrár eða grafa sig í ofan í skjalamöppur og -kassa. Við finnum
líka miklu síður það sem við vorum alls ekki að leita að, af því við
vissum ekki að það væri til, ef við treystum á Google og gerum okk-
ur aldrei ferð á gamaldags skjalasafn.
Hvað sem því líður þá hefur stafræna byltingin þegar opnað
íslenskum fræðimönnum leiðir til rannsókna sem voru þeim
lokaðar eða kostuðu þá gríðarlega fyrirhöfn. Nú getur áhugamaður
um skrif franska sextándu aldar lögfræðingsins Jeans Bodin um full-
veldið auðveldlega fundið og litið í hinar ýmsu útgáfur af bókum
hans um lýðveldið, svo ég taki dæmi af sjálfum mér, án þess að
gagnagrunnar og sagnfræðirannsóknir 31
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 31