Saga - 2020, Side 29

guðmundur hálfdanarson
Alheimsbókasafn?
„Sérhver breyting á miðlun hefur í för með sér ummyndun á skráð -
um vitnisburði [e. literary record],“ skrifar kanadíski bókmennta -
fræði ngurinn Adam Hammond í nýlegri bók um bókmenntir á staf-
rænni öld.1 Bylting varð á varðveislu og dreifingu texta við upphaf
ritaldar þegar orð sem áður höfðu aðeins varðveist í minni manna
og flust á milli fólks í mæltu máli voru fest með táknum á papýrus
eða bókfell. Svipað má segja um uppgötvun prenttækninnar sem
opnaði alveg nýjar og áður óþekktar leiðir við miðlun texta. Breyt -
ingar af þessu tagi hafa jafnan ýmislegt jákvætt í för með sér en
óhjákvæmilega glatast einnig eitthvað annað við þær, annaðhvort í
því hvernig lesendur nálgast texta eða skilningi þeirra á því sem
sagt er eða ritað. Þegar texti var fluttur úr munnlegri geymd yfir í
ritað mál varð hann ekki eins lifandi og áður, segir Hammond, ekki
eins kvikur eða mannlegur en hann geymdist þó mun betur á bók-
felli en í mannsheila og hægt er að tjá mun flóknari hluti í rituðu
máli en mæltu. Eins verður prentuð bók sjaldan eins glæsileg á að
líta og fallega skrifað og lýst handrit en prentuð rit náðu aftur á móti
til miklu fleiri lesenda en mögulegt var með handskrifuðum texta.
Nýjasta byltingin í miðlun hófst með þróun tölvutækni á síðari
hluta síðustu aldar og henni er hvergi nærri lokið. Margt vinnst með
þeirri breytingu því að auðvelt er að flytja útlit bæði prentaðra bóka
og handrita yfir á stafrænt form en aftur á móti er útilokað að færa
líkamlega skynjun af því að halda á bók eða að fletta skjölum og
handritum yfir á netið. Þannig verður sú tilfinning sem grípur
okkur við það að strjúka hönd yfir blaðsíðu í handriti eða lyktin af
nýrri bók ekki flutt yfir á tölvuskjáinn. Enn sem komið er, skrifar
Hammond, „þá er ekki til neitt stafrænt snið sem gefur í skyn
hversu þungt bók vegur í höndum okkar eða kemur í stað snerti -
skyns okkar þegar við blöðum í gegnum prentað rit, þar sem fingur
getur merkt mikilvægan stað á blaðsíðu.“ Það eru þó augljósir kostir
gagnagrunnar og sagnfræðirannsóknir 27
1 Adam Hammond, Literature in the Digital Age. An Introduction (Cambridge:
Cambridge University Press 2016).
Guðmundur Hálfdanarson, ghalfd@hi.is
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 27