Saga - 2020, Blaðsíða 187

skiptingu hagsmunasamtaka atvinnurekenda. Það leiddi til mikillar upp-
stokkunar félaga innan einstakra atvinnugreina á tíunda áratugnum og loks
heildarsamtaka atvinnurekenda í aldarlok. Öflugustu samtökin þá voru
Vinnuveitendasamband Íslands (VSÍ), Verslunarráð Íslands og nokkur mjög
öflug fyrirtæki sem höfðu tengst SÍS og mynduðu Vinnumálasambandið,
VMS. Þegar leið á tíunda áratuginn var byrjað að vinna að skipulagsbreyt-
ingum hjá VSÍ en skipulag þess þótti um margt gallað og óhentugt. Við -
ræður leiddu til þess að í september 1999 stofnuðu sjö atvinnugreinafélög
atvinnurekenda Samtök atvinnulífsins, SA, en VSÍ og VMS hættu að starfa.
Utan samtakanna nýju stóðu Verslunarráð Íslands og Félag íslenskra stór-
kaupmanna sem nú heitir Félag atvinnurekenda.
Í öðrum kafla, Frá kreppu til þjóðarsáttar, hverfur höfundur til áranna
1934–1990 og endursegir aðalatriði fyrra ritsins um VSÍ sem út kom árið
2004. Því er ekki að leyna að þessi efnisskipan kemur á óvart og sú hugsun
er áleitin hvort ekki hefði verið eðlilegra að þetta hefði verið upphafskafli
ritsins, inngangur þess. Hvað sem því líður er kaflinn gott yfirlit hálfrar
aldar sögu samningagerðar á Íslandi. Meðal annars kemur fram að á sjötta
og sjöunda áratugnum fór ríkisvaldið að gegna stærra hlutverki við gerð
kjarasamninga. Það veikti VSÍ sem hafði þá sjaldan forystu um gerð þeirra.
Það breyttist með kollsteypu efnahagslífsins í kjölfar sólstöðusamninganna
árið 1977 sem varð VSÍ lexía og ný forysta endurskipulagði starfshætti sam-
bandsins. Þjóðfélagsleg áhrif þess urðu þá meiri en áður. Á níunda áratugn-
um komst ný kynslóð til áhrifa innan verkalýðssamtakanna sem hafði hag -
fræði að leiðarljósi. Þá komst ný hugsun að samningaborðinu og þjóðar sáttin
varð að veruleika. Hún skapaði festu og efnahagslegt jafnvægi í langan tíma.
Vinnubrögð níunda áratugarins voru að baki en þá höfðu laun hækkað
tuttugu falt en kaupmátturinn aðeins aukist um 1%.
Í innskotsgrein á bls. 15 með fyrirsögninni Íhlutun stjórnvalda olli óða -
verðbólgu heldur höfundur því fram að lög vinstri stjórnar Ólafs Jóhannes -
sonar um 40 stunda vinnuviku í ársbyrjun 1972 hafi valdið óðaverðbólgu í
landinu. Mikið hefur verið fjallað um orsakir verðbólgunnar á áttunda og
níunda áratugnum en ég minnist þess ekki að hafa séð neinn halda þessu
fram. Sér til stuðnings vísar höfundur til nýlegrar greinar eftir aðstoðarfram-
kvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins í Vísbendingu, tímariti um viðskipti og
efnahagsmál. Óneitanlega hefði farið betur á því að höfundur hefði skotið
fleiri og traustari stoðum undir þessa fullyrðingu með því að vísa til hag -
fræðinga eða sagnfræðinga sem um þessi mál hafa fjallað. Enn fremur er
fullmikið að tala um óðaverðbólgu. Óðaverðbólga er það kallað þegar verð -
bólga fer yfir 50% á mánuði. Svo mikil varð hún ekki fyrr en seinna.
Í næstu tíu köflum rekur höfundur meginviðfangsefni Samtaka atvinnu-
lífsins á árunum 1999–2019 sem fólust í gerð kjarasamninga á almennum
vinnumarkaði. Hver kafli nær yfir eitt til fimm ár. Þeir eru stuttir og hnit -
miðaðir og veita gott yfirlit yfir gerð þeirra sjö heildarkjarasamninga sem
ritdómar 185
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 185