Saga - 2020, Blaðsíða 131

stúlkur sem ekki fylgdu þeirri braut sem samfélagið ætlaði þeim,
hvort sem var erlendis eða á Íslandi, var byggð á sömu hugmynd -
um um hvað væri viðeigandi. Auk þess áttu dómstólarnir sameigin -
legt að vera ætlað hlutverk á mörkum barna- og unglingaverndar
og dómskerfis.
Ástandsstúlkur fyrir dómi
Í skjalasafni ungmennadómstólsins eru 113 mál eða skýrslur sem
sendar voru til dómsins, að því er virðist allar frá lögreglunni eða
ungmennaeftirlitinu. Samkvæmt bréfi frá sakadómara til Jóhönnu
Knudsen, dagsett hinn 13. mars 1944, tók dómurinn til meðferðar 62
mál, úrskurðaði í 42 af þeim en felldi niður eða útkljáði á annan hátt
20 mál. Sakadómari segir í þessu sama bréfi að frumgögn í málinu
hafi öll verið skýrslur frá löggæslukonunni Jóhönnu Knudsen.60
Ætla má að það sem út af stendur séu mál sem Jóhanna sendi
dómn um til upplýsingar eða mál sem ekki hefur verið talin ástæða
fyrir dóminn að taka fyrir sérstaklega.
Hér að framan hefur verið rætt um ástandið sem pólitískt og
réttarfarslegt fyrirbæri en nú er komið að því að víkja sjónum örlítið
að einstaklingnum. Það sem er hér til umræðu eru ekki einungis lög,
pólitík og embættismenn heldur eru raunverulegar stúlkur, og oft
og tíðum erfið lífsreynsla þeirra, til rannsóknar. Þær eru huldar á
bak við nafnleynd og reglur um aðgang að opinberum skjölum en
það er nauðsynlegt að gleyma ekki manneskjunum á bak við rann-
sóknina — stúlkunum sem lögum, eftirliti, rannsóknum og dómum
var beint gegn. Hvar voru þessar stúlkur staddar í lífinu? Hvað voru
þær gamlar? Voru þær á einhvern hátt í viðkvæmri stöðu? Hvernig
birtist líf þeirra í yfirheyrslum ungmennaeftirlitsins?
Hafdís Erla Hafsteinsdóttir segir í rannsókn sinni á ástandinu
sem siðfári að vinnubrögð ungmennaeftirlitsins beri vott um lítils -
virðingu gagnvart þeim sem minna máttu sín.61 Það eru orð að
sönnu. Rannsókn á stöðu stúlknanna í gögnum ungmennadómstóls-
ins hefur leitt í ljós að stúlkurnar sem færðar voru til yfirheyrslu hjá
ungmennaeftirlitinu voru töluvert fleiri en þær sem úrskurðaðar
ástandsstúlkan sem vandræðaunglingur 129
60 ÞÍ. UE. B/1.32. Sakadómari til Jóhönnu Knudsen 13. mars 1944.
61 Hafdís Erla Hafsteinsdóttir, „„Hún var með eldrauðar neglur og varir“…“, bls.
77.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 129