Saga - 2020, Blaðsíða 168

Passíusálma Hallgríms Péturssonar. Þegar haft er í huga að skammstöfunin
„ps.“ er á þessum tíma í handritum mjög algeng einfaldlega fyrir „sálmur“
eða „sálmar“ er óhætt að segja að hér sé um misskilning að ræða. Að mínu
mati er mjög ólíklegt að hér sé átt við Passíusálma Hallgríms þótt það sem
Guðný segi annars um útbreiðslu þeirra og vinsældir sé hárrétt. Annað
dæmi er á bls. 44–45 þar sem fjallað er um bókaeign á æskuheimili Guðrún ar
og meðal annars sagt um messusöngsbókina Graduale sem jafnan var kölluð
Grallarinn: „It was a translation of a Danish hymnbook or Gradual first
published in Denmark in 1573“ (bls. 45). Þetta er eins og að segja að íslenska
sálmabókin hafi verið þýðing á dönsku sálmabókinni. Íslenska messusöngs-
bókin var að sjálfsögðu undir miklum áhrifum frá dönskum og þýskum
messusöngsbókum en langt frá því að vera bein þýðing heldur sérsamin
fyrir íslenskar aðstæður.
Bók Guðnýjar er mjög athyglisverð rannsókn og merkilegt framlag til
sögu Íslands, ekki síst kvennasögu. Höfundur telur að hefðbundnar rann-
sóknaraðferðir hafi ekki dugað til að varpa ljósi á hinar mörgu mótsagnir
daglegs lífs í fortíðinni (bls. 142). Hún segist hafa rutt brautina fyrir rann-
sóknir á ævikjörum annarra kvenna sem kunna að eiga sögur sem liggja
gleymdar í skjalasöfnum, oft fyrir tilstilli ófullkomins kerfis flokkunar og
skráningar (bls. 143). Ég get ekki annað en tekið heils hugar undir þessi orð.
Talsvert fleiri heimildir eru notaðar hér en í fyrri bók Guðnýjar og augljóst
að mikil vinna hefur verið lögð í að endurskipuleggja efnið, setja það í
stærra samhengi og gefa því víðari skírskotun. Hér er merkilegri rannsókn
komið á framfæri við breiðan lesendahóp á skýran og áhugaverðan hátt.
Margrét Eggertsdóttir
Rósa Magnúsdóttir, ENEMy NUMBER ONE. THE UNITED STATES
OF AMERICA IN SOVIET IDEOLOGy AND PROPAGANDA, 1945–
1959. Oxford University Press. New york 2019.
Allt frá upphafi Sovétríkjanna var sambandið við hin kapítalísku Vestur -
lönd, og þá Bandaríkin einkum og sér í lagi, eitt flóknasta viðfangsefni
flokksleiðtoganna. Á þriðja áratugnum sóttu hin ungu Sovétríki óhikað
fyrir myndir til Bandaríkjanna — skipulag vinnu og framleiðslu, hugmyndir
um skóla og menntun og margt fleira kom þaðan. Það var hægt að fordæma
kapítalismann en viðurkenna samt afrek hans í nútímavæðingu samfélags-
ins. Á fjórða áratugnum varð ofuráhersla á öryggi ríkisins og vaxandi væni -
sýki gagnvart hinum vestræna heimi til þess að einangra Sovétríkin og
stöðva að miklu leyti flæði hugmynda og áhrifa. Í því sem stundum er nefnt
„afturhvarfið mikla“ einkenndust félagslegar og menningarlegar áherslur
ritdómar166
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 166