Saga - 2020, Qupperneq 141

Uppruni nútímans
„Ritgerð um það sem átti að vera inngangur“ er stutt lýsing Gunnars
Karlssonar á kandídatsritgerð sinni í kverinu Baráttan við heimild -
irnar (1982). Þar bendir hann sagnfræðinemum á að „sökkva sér ekki
niður í rannsóknir á því sem fer á undan viðfangsefninu“ (bls. 41)
og nefnir forvitnilegt dæmi af sjálfum sér. Fyrsta birta sagnfræði -
grein Gunnars hét „Hugleiðingar um upphaf Heimastjórnarflokks“
og birtist í Mími, blaði Félags stúdenta í íslenzkum fræðum (1965) en þar
fjallar hann um átök Valtýinga og Heimastjórnarmanna 1897‒1901
og hvernig ósamstæðir hópar runnu saman í flokki sem hafði fyrst
og fremst þá stefnu að berjast gegn frumvarpi Valtýs Guðmunds -
sonar.4
Þar var Gunnar búinn að móta forvitnilegt rannsóknarefni en
fannst hann þurfa að skýra fyrst afdrif stjórnarskrármálsins á Al -
þingi 1895 sem var aðdragandi þess að Valtýr Guðmundsson kom
fram með sínar tillögur. Þar reyndist margt ókannað og niðurstaða
Gunnars var raunar sú að jarðvegurinn fyrir valtýskuna hefði verið
plægður í umræðum um endurskoðunarstefnuna tveimur árum
fyrr. Ástæða þess að könnunin á þessum aðdraganda vatt upp á sig
var að hluta til sú að Gunnar fór til Óslóar veturinn 1966‒1967 og
hreifst af áherslum Jens Arups Seip á félagsfræðilega stjórnmála -
sögu og pólitíska menningu. Þetta hafði töluverð áhrif á ritgerðina
sem varð að hluta til athugun á viðhorfum kjósenda sem reyndust
iðulega fastheldnari á endurskoðunarstefnuna en alþingismenn.
Seinna taldi Gunnar það hafa vera mistök „að láta Seip ekki snúa
allri ritgerðinni upp á slíka könnun; þá hefði ég skrifað nýstárlega
ritgerð“.5 Enda þótt Gunnari hefði síðar fundist að nálgun sín hefði
mátt vera róttækari þá voru viðtökur ritgerðarinnar á þann hátt að
hér væri á ferð merkilegt brautryðjendaverk og hún var valin til
útgáfu sem fyrsta verk í nýrri ritröð sem Sagnfræðistofnun hrinti af
stað um þessar mundir og nefndist Sagnfræðirannsóknir – Studia
historica. Leiðbeinandi Gunnars, Þórhallur Vilmundarson, var rit stjóri
hennar.
Eftir vel heppnaða kandídatsritgerð sem hlaut góðar viðtökur
stefndi Gunnar að því að vinna doktorsverkefni í íslenskri sögu en
þúsundþjalasmiðurinn gunnar karlsson 139
4 Gunnar Karlsson, „Hugleiðingar um upphaf Heimastjórnarflokks“, Mímir 4:2
(1965), bls. 11‒24.
5 Gunnar Karlsson, „Saga af sagnfræðingi sem vildi gera gagn“, bls. 229.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 139