Saga - 2020, Side 146

deila sem tók yfir Sögu 1982 og 1983. Var niðurstaðan sú að báðir
stóðu ósárir eftir án þess þó að hafa náð því að verða sammála en
rökin og mótrökin leiddu fram staðreyndir og óleyst vandamál
varðandi auð og völd höfðingja og bænda um miðja þrettándu öld.
Í kringum þessi skoðanaskipti lagðist Gunnar rækilegar yfir
Sturlungu en áður og nú varð ekki aftur snúið. Samfélag þrettándu
aldar varð honum æ hugstæðara og hann sneri sér að fjölbreyttum
rannsóknarefnum sem þar var að finna. Gunnar varð einna fyrstur
íslenskra sagnfræðinga til að bregðast við skrifum Jesses Byock um
fæðardeilur í Íslendingasögum og samdi meðal annars greinina
„Dyggðir og lestir í samfélagi þjóðveldisaldar“ sem birtist í Tímariti
Máls og menningar 1985 en var upphaflega flutt sem fyrirlestur í
London í desember 1983, ári eftir útkomu fyrstu bókar Byocks. Við -
brögð við nýlegum bókum og skrifum um kvennasögu urðu til þess
að Gunnar samdi greinina „Kenningin um fornt kvenfrelsi Íslend inga“
sem var stefnt gegn ofmati á jafnrétti kynjanna í þjóð veldis aldar sam -
félaginu. Að einhverju leyti er Gunnar á svipuðum slóðum í þessum
greinum og í „Goðar og bændur“ að því leyti að hann dregur upp
mynd af íslensku miðaldasamfélagi þar sem bent er á inngróið mis-
rétti sem tíðkaðist í því. Í seinni greinum hans er greiningin þó
dýpkuð með tilliti til mannfræðilegra og kynjafræðilegra kenninga.
Heimildargildi Grágásar um íslenskt miðaldasamfélag var Gunn -
ari hugstætt og hann vísaði mikið til hennar í röksemdafærslu sinni
fyrir því að of bjartsýn mynd væri dregin upp af stöðu kvenna á
þjóðveldisöld. Um svipað leyti vann Gunnar að því að búa til að -
gengi lega lestrarútgáfu af Grágás og veitti ekki af þar sem textaút-
gáfa Vilhjálms Finsens frá nítjándu öld var almennt talin mikið torf
af öllum sem hana þurftu að nota. Þessi Grágásarútgáfa kom út árið
1992. Að einhverju leyti má líta á næsta stórvirki Gunnars sem rök-
rétt framhald hennar. Gunnar var á öndverðum meiði við Jón Viðar
Sigurðsson um heimildargildi Grágásar þegar kom að stjórnmála-
sögu Íslands á þjóðveldisöld. Jón Viðar var efins um að Grágás end-
urspeglaði raunverulegt ástand mála og benti á mikinn fjölda goð -
orðsmanna í Íslendingasögum sem ekki virtist gert ráð fyrir í laga-
textunum. Gunnar var hins vegar vantrúaðri á Íslendinga sögurnar
og vildi fremur treysta á að lögin væru í samræmi við raunverulega
siðvenju. Í bókinni Goðamenning færði Gunnar rækileg rök fyrir
skoðun sinni en jafnframt var bókin heildstæð úttekt á stöðu og
hlutverki goðanna í stjórnkerfi Íslendinga fram á þrettándu öld,
greinargerð um stjórnmálamenningu miðalda sem kallaðist á við
sverrir jakobsson144
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 144