Saga - 2020, Blaðsíða 171

Bandaríkjunum og um leið styrkja ímynd Sovétríkjanna sem friðsamlegs
ríkis í Bandaríkjunum.
Enginn vafi er á því að friðsamleg sambúð opnaði á marga möguleika
til að slaka á vígvæðingu og gera samskipti stórveldanna skaplegri og þóknan -
legri hinum almenna borgara. En þegar Sovétmenn skutu bandaríska njósna -
flugvél niður sumarið 1960 snerist flest til verri vegar og dramatískasta
tímabil kalda stríðsins hófst tveimur árum síðar þegar Kúbudeilan varð
næstum til að koma af stað kjarnorkustríði. Þegar Khrúsjov var vikið frá
haustið 1964 og raunsæi frekar en innantóm loforð mótuðu mælskulist og
aðgerðir Sovétstjórnarinnar með Leoníd Brezhnev í forystunni stöðnuðu
líka samskiptin við Vesturlönd. Þótt umferð væri meiri til og frá Sovét ríkjun -
um (þar byggðist upp ferðaþjónusta og Sovétborgurum var leyft að ferðast,
með miklum takmörkunum að vísu) var áróðurinn frumstæður og skilningi
á vestrænum samfélögum hrakaði frekar en hitt. Ímyndin versnaði jafnt og
þétt og stuðningsmenn Sovétríkjanna urðu hópur sérvitringa yst á jaðri
stjórnmálanna.
Bók Rósu Magnúsdóttur er einstaklega áhugaverð og skemmtileg um -
fjöllun um það tímabil í samskiptum risaveldanna sem kannski er áhuga-
verðast, frá upphafi kalda stríðsins og til Bandaríkjaferðar Khrúsjovs. Rósu
tekst vel að sýna hvernig menningarsamskipti í víðum skilningi — aðferð irnar
til að stýra ímynd vinar og óvinar, móta sjálfsmynd og hafa áhrif á umheiminn
— eru kannski virkasti og líflegasti baráttuvettvangur kalda stríðsins.
Verkið hófst með doktorsritgerð höfundarins sem hún varði við Háskóla
Norður-Karólínu í Chapel Hill. Hún er byggð á umfangsmikilli heimilda-
vinnu og ber yfirgripsmikilli þekkingu á tímabilinu og sagnaritun kalda
stríðsins vitni. Það er ekki síst styrkur hennar að fjallað er um ímynd Banda -
ríkjanna í Sovétríkjunum og menningarsamskipti frá mörgum ólíkum hlið -
um sem gefur höfundi kost á að greina á áhugaverðan hátt takmarkanir
samskiptanna en líka möguleikana sem þau fólu í sér hverju sinni.
Þær heimildir sem þó setja skemmtilegastan svip á verkið eru persónu-
legar heimildir, einkum bréf til flokksins og flokksleiðtoga frá almenningi
sem endurspegla stemmninguna í samfélaginu, og einnig það tungutak sem
almenningur leyfði sér í samskiptum við yfirvöld. Bréfaskriftir til flokksins,
einstakra framámanna og til dagblaða voru algeng leið bæði til að leita
aðstoðar vegna persónulegs vanda og til að koma á framfæri viðhorfum eða
hugmyndum eða einfaldlega til þátttöku í yfirstandandi stefnumótun eða
umræðum í samfélaginu. Einnig fjallar Rósa um kærumál gagnvart einstak-
lingum vegna samskipta þeirra við útlendinga eða sýnilegs áhuga á
Bandaríkjunum sem draga vel fram þann ugg sem stöðugt var til staðar í
kerfinu vegna áhrifa sem bein eða óbein kynni gætu haft á borgarana.
Rósu verður tíðrætt um þversagnirnar sem að mörgu leyti einkenna
stöðu Sovétríkjanna gagnvart Vesturlöndum. Mælskulist og áróður heima
fyrir gekk jafnan út á boðun fagnaðarerindisins á alþjóðlegum vettvangi og
ritdómar 169
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 169