Saga - 2020, Blaðsíða 121

skilgreint þannig að þeir ættu að fara með öll mál þar sem ætlunin
var að taka ungmenni af heimili sínu samkvæmt þriðju grein lag-
anna og fella rökstudda úrskurði um það.30
Heimild ungmennalaganna til stofnunar ungmennadómstóla í
samvinnu við héraðsdómara virðist vera mesta breytingin á barna-
verndarumhverfinu eins og það birtist í lögum um barnavernd frá
árinu 1932. Í eldri barnaverndarlögum var það hlutverk barna-
verndarnefnda að sjá um að fjarlægja börn af heimilum, ákveða
hvert þau ættu að fara og hversu lengi þau ættu að vera í burtu frá
heimilum sínum.
Samkvæmt nýju lögunum var hins vegar ekki nóg að meirihluti
barnaverndarnefndar teldi nauðsynlegt að fjarlægja ungmenni af
heimili sínu heldur þurfti sérstakur dómstóll, skipaður héraðsdóm-
ara ásamt tveimur meðdómendum skipuðum af bæjar- eða sveitar-
stjórn, að úrskurða um hvort það væri nauðsynlegt og rökstyðja þá
ákvörðun með réttarrannsókn. Í lögunum var gert ráð fyrir sam-
vinnu barnaverndarnefnda og dómstóla um það mikla vald sem
fælist í því að fjarlægja ungmenni af heimili sínu enda virðist það
hafa verið álitið algjört neyðarúrræði af lagatextanum að dæma. Af
orðalagi laganna má ráða að talið hafi verið að inngrip samkvæmt
annarri grein laganna (það er að segja hefðbundnari afskipti barna-
verndar af ungmenninu, til dæmis aðstoð við að fá góða vinnu) ætti
að duga í meirihluta tilfella þar sem afskipti nefndar þættu nauð -
syn leg.
Í lögunum frá 1942 eru jafnframt ákvæði um hversu lengi mátti
vista ungmenni utan heimilis (að hámarki tvö ár nema til kæmi nýr
úrskurður) og einnig hvenær foreldrar eða forráðamenn gætu sótt
um lausn unglinga sinna. Auk þess var tekinn fram réttur ung-
mennanna eða fjölskyldna þeirra til að áfrýja úrskurði ungmenna-
dómstóla til Hæstaréttar.31 Allt bendir til þess að heimildin sem lög
um eftirlit með ungmennum veittu til stofnunar ungmenna dóm -
stóla sé sú eina sinnar tegundar á Íslandi.
Í lögum um eftirlit með ungmennum var settur skýr rammi um
hvort, hvenær og með hvaða hætti mætti fjarlægja börn af heimilum
sínum. Lagasetningin tengdist einnig umræðu um að koma þyrfti á
fót heimilum, skólum eða einhvers konar stofnunum fyrir afvega-
ástandsstúlkan sem vandræðaunglingur 119
30 Stjórnartíðindi 1942 A, bls. 110–111 (l. nr. 62/1942).
31 Sama heimild.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 119