Saga - 2020, Side 63

Forystumönnum stjórnmálaflokkanna og verkalýðshreyfingar -
innar var hætt að lítast á blikuna enda töldu sumir þeirra að borg-
arastyrjöld blasti við ef að tveir vopnaðar flokkar risu upp í höfuð -
staðn um.67 Forystumönnum Alþýðuflokksins var mikill vandi á
höndum. Stefna flokksins var að hafna valdbeitingu í stjórnmálabar-
áttunni. Nú varð flokkurinn hins vegar að verja Ólaf sem var bæjar-
fulltrúi flokksins í Reykjavík og naut samúðar verkafólks. Stjórn
flokksins lagði áherslu á að skapa frið og ró í bænum. Fulltrúaráð
verkalýðsfélaganna kaus nefnd til að ná sáttum. Nefndin lagði til að
ríkisstjórnin greiddi Nathan lífeyri í þrjú ár en að drengurinn færi í
staðinn utan til lækninga. Stjórnin gekk að tillögunni en Ólafur
hafn aði henni og sagðist enga málamiðlun gera nema að Nathan
yrði kyrr í landinu.68
Ástæður þess að sáttaumleitanir fulltrúaráðsins fóru út um þúf -
ur voru margar. Ljóst er að sú ákvörðun ríkisstjórnarinnar að setja
það skilyrði fyrir lausn málsins að Nathan færi úr landi gerði sátta -
umleitanir erfiðar. Jón Magnússon forsætisráðherra var vel liðinn
bæði heima og erlendis en dönsku blöðin lýstu því yfir að þau
treystu honum til að binda enda á uppþotið í Reykjavík.69 Ýmislegt
í embættisfærslum hans vegna drengsmálsins orkaði aftur á móti
tvímælis, ekki síst sú ákvörðun að vísa Nathan úr landi á þeim for-
sendum að drengurinn væri haldinn alvarlegum smitsjúkdómi en
setja hann ekki í sóttkví. Þetta sýndi að orð og efndir stjórnvalda
fóru ekki saman og vakti upp grun þess efnis að drengsmálið væri
pólitískt í eðli sínu. Forsætisráðherrann hafði líka mikla andúð á
kommúnistum. Árið 1920 hafði Guðbrandur Jónsson prófessor það
eftir ráðherranum að hann væri hlynntur því að Þjóðverjar settust
að á Íslandi en útiloka yrði alla þá sem sýktir væru af kynsjúkdóm-
um og kommúnisma.70
Á hinn bóginn er líka ljóst að sú ákvörðun Ólafs að setja það sem
skilyrði að Nathan yrði kyrr í landinu gerði sáttatilraunir torsóttar.
Ólafur reyndist ófáanlegur til að beygja sig fyrir ríkisstjórninni. Því
má heldur ekki gleyma að Ólafur naut víðtæks stuðnings sjómanna
og verkafólks í bænum og hafði harðsnúna sveit manna á heimili
„sveinn nokkur kom frá rússíá“ 61
67 „Rósturnar í Reykjavík“, Tíminn 26. nóvember 1921, bls. 139.
68 „Afstaða flokksins“, Alþýðublaðið 23. nóvember 1921, bls. 1–2.
69 RA. Udenrigsministeriet. Símskeyti frá Kaupmannahöfn 21. nóvember 1921.
70 Þór Whitehead, Stríð fyrir ströndum. Ísland í síðari heimsstyrjöld (Reykjavík:
Almenna bókafélagið 1985), bls. 104.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 61