Saga - 2020, Síða 147

fyrri rannsóknir hans á stjórnmálamenningu nítjándu aldar. Gunnar
hugði fyrst og fremst að hlutverki goða á alþingi en utan þess höfðu
þeir takmarkað lögbundið hlutverk. Þá dró hann fram viss vald -
dreifingareinkenni samfélagsins, eins og honum varð sjálfum að
orði: „Það sem ég hef talað um sem vernd goða yfir þingmönnum
eða héraðsstjórn goða var í rauninni að mestu leyti sjálfsvernd og
sjálfstjórn bændahópsins, skipulögð undir forystu goða.“17 Í lok
bókarinnar ræddi Gunnar sagnaritun Íslendinga á þrettándu öld og
ályktaði að goðakerfið og þó einkum konungsleysið hefði ýtt undir
að hún stóð í blóma á þeim tíma: „Þannig hafi orðið sérkennilegur
samruni veraldlegrar menningar sem hafði áhuga á persónulegum
heiðri, ástum og kvonbænum, skógarnytjum, dómum og þingum,
og klerklegrar menningar sem kunni skil á ritmáli og bókagerð“.18
Eins og Gunnar nefnir í formála Goðamenningar hóf hann ritun
fræðilegrar námsbókar í miðaldasögu þegar hann kenndi yfirlits-
námskeið í henni seint á níunda áratugum, eftir að framhaldsskóla-
kennslubókin Samband við miðaldir var komin út. Hann nýtti sér efni
sem varð til við þau skrif að einhverju leyti í Goðamenningu og fleiri
rit hans um miðaldasögu á þessum tíma bera þess merki að Gunnar
var að fylla í eyður miðaldasögunnar. Þar má sérstaklega nefna
grein hans og Helga Skúla Kjartanssonar um plágurnar miklu á
fimmtándu öld í Sögu 1994 þar sem Gunnar taldi frekari rannsókna
á þeim þörf áður en hægt væri að fjalla um þær í kennslubók eða
yfirlitsriti. Um þetta efni skapaðist heilmikil umræða á næstu árum
þar sem Jón Ólafur Ísberg svaraði greininni óbeint í Sögu 1996 og
Gunnar brást svo aftur við þeim skrifum. Sagnfræðinemar hrifust
með og héldu málþing um efnið 1997 og gerðu því svo vegleg skil í
18. árgangi Sagna. Umfjöllun um plágurnar miðaði því allmikið
fram á þessum árum. Sjálfur taldi Gunnar mikilvægustu uppgötvun
sína að plágan hefði breiðst út á Íslandi án þess að rottur hefðu verið
þar landlægar og fjallar hann um það í greininni „Plague without
Rats“ í Journal of Medieval History 1996. Sætti sú grein nokkrum tíð -
indum að því leyti að á þessum tíma var enn sjaldgæft að sagnfræð -
ingar sendu greinar um Íslandssögu í erlend fræðitímarit.
Eitt af seinustu stórvirkjum Gunnars á sviði miðaldasögu var
bókin Ástir Íslendinga að fornu sem kom út 2013. Var það vandað
þúsundþjalasmiðurinn gunnar karlsson 145
17 Gunnar Karlsson, Goðamenning. Staða og áhrif goðorðsmanna í þjóðveldi Íslendinga
(Reykjavík: Heimskringla 2004), bls. 199.
18 Sama heimild, bls. 457.
Saga vor 2020.qxp_Saga haust 2004 - NOTA 22.4.2020 14:44 Page 145