Andvari - 01.01.1974, Page 60

GUNNAR THORODDSEN:
Stjórnarskrá íslands eitt hundrað ára
Hvað er stjórnarskrá?
Stjórnarskrá cr lög, landslög. En hún
er frábrugðin venjulegum lögum um
tvennt: um efni og aðferð við breytingar.
Venjuleg lög eru sett með þeim hætti,
að frumvarp er flutt á þingi, það er rætt
við þrjár umræður í hvorri deild þings-
ins. Nái það samþykki beggja deildanna,
er það orðið að lögum frá Alþingi, verð-
ur lagt fyrir forseta til staðfestingar og
síðan birt í Stjórnartíðindum. Ef önnur
hvor deildin breytir frumvarpinu, fer það
aftur til hinnar deildarinnar. Breyti sú
því að nýju, fer það enn til síðari deild-
ar, og gangi ekki saman með deildum,
getur frumvarpið farið í sameinað þing
til endanlegrar afgreiðslu, en það er afar
fátítt, að svo verði.
Venjulcgum lögum er hægt að breyta á
einu þingi. En stjórnarskráin er háð öðr-
um reglum en almenn lög um setningu
og breytingar ekki síður en um efni.
Efni stjórnarskrár er grundvallaratrið-
in í stjórnskipun landsins. Þess vegna
er hún víða kölluð grundvallarlög. Stjórn-
arskráin geymir fyrirmæli um æðstu
stjórn landsins, um löggjafarvald, fram-
kvæmdarvald og dómsvald, en þessar eru
þrjár greinar ríkisvaldsins, og byggja flest
frjáls lönd stjórnskipun sína á þessari
þrígreiningu valdsins. Sú kenning á upp-
runa sinn að rekja til kenninga hins
franska rithöfundar og stjórnfræðings
Montesqicu, sem uppi var á ]8. öld■
Stjórnarskrár hafa einnig ákvæði um
meðferð fjárveitingavaldsins, um skatta-
mál og um mannréttindi, sem eru grund-
völlur lýðræðisins.
Hér á landi er sá háttur hafður á um
breytingar á stjórnarskránni, að ekki er
unnt að breyta henni með sama hætti og
almennum lögum, þ. e. samþykkt eins
þings og síðan staðfestingu forseta. Til
þess að breyta stjórnarskránni þarf meira
til. Stjórnarskráin er ramlegar víggirt
gegn tíðum breytingum en venjuleg lög.
Mikils þykir um vert, að grundvallaratrið-
um í stjómskipun landsins sé ekki hagg-
að ófyrirsynju, heldur sé hugað vel að
breytingum, áður en þær taki gildi. Til
þess að breyta íslenzku stjórnarskránni
Iþarf í fyrsta lagi að bera fram frumvarp
á Alþingi og samþykkja það við þrjár um-
ræður hið fæsta í hvorri deild, eins og
um venjulegt lagafrumvarp væri að ræða.
En þegar ‘þessu er lokið, þá fer frumvarp
unr breytingu á stjórnarskránni ekki til
staðfestingar forseta, heldur er skvl t að
rjúfa þingið og efna til nýrra þingkosn-
inga. Þegar þær kosningar hafa farið
fram, þarf hið nýkjörna Alþingi að sam-
þykkja frumvarpið óbreytt, þá fyrst má
leggja það fyrir forseta til staðfestingar.
iHér þarf því samþykki tveggja þinga með
þingrofi og nýjum kosningum i milli.
Ekki eru það öll lönd, sem reisa slík-
ar skorður við breytingum á stjórnskipu-