Andvari - 01.01.1974, Page 64

62
GUNNAR TIIORODDSEN
ANDVARI
að ákveða stöSu íslands í ríkinu aS lög-
um, cftir landsins frábrugSna ásigkomu-
lagi, skuli verSa lögleiddar aS fullu og
öllu, fyrr en eftir að Islendingar hafa látið
álit sitt um það í Ijósi á þingi sér, sem
þeir eiga í landinu sjálfu."
Þetta bréf skildu íslendingar svo og
héldu jafnan fast viS þann skilning, aS
ekkert yrði annað ákvarðað um stjórnar-
lög fyrir fsland cn það, sem samþykkt
yrði á þingi í Jandinu sjálfu og íslend-
ingar kölluðu þjóðfund.
'Nokkur dráttur varð á því, að þjóð-
fundurinn væri kallaður saman. En surii-
árið 1851 var Iiann haldinn, og lagði
konungsfulltrúi þar fram af stjórnarinnar
liendi frumvörp, er sýndu, hvernig stjórn-
in liugsaði sér að haga sambandinu milli
fslands og Danmerkur og landsstjórninni
á íslandi. Ekki voru íslendingar lrafðir
mcð í ráðum um samning þessara frum-
varpa. Þau fólu það meðal annars í sér
að lögleiða liin dönsku grund\ allarlög á
íslandi, en slíkt var þá og síðar þyrnir í
augum fslendinga. Þetta mál varð aldrei
útrætt á þjóðfundinum. Konungsfulltrúi
gerði þingrof, áður en máliS kæmi til
endanlegrar afgreiðslu, en það þótti sýnt,
þegar á leið fundinn, að sú þingnefnd,
senr hafði málið til meðferðar, mundi gjör-
bylta frumvörpum stjórnarinnar og gera
allt aðrar tillögur um stjórnarmálið. Eftir
lok þjóðfundarins gáfu þjóðfundarmenn,
36 að tölu, út ávarp til konungs, og mátti
ráða af því og álitsskjali, sem nefndin
samþykkti með átta atkvæðunr gegn einu,
hver afstaðan var til þessa máls að yfir-
gnæfandi meiri hluta á þjóðfundinum.
Nefndin tók það skýlaust fram, að allt
þetta skipulag, sem stjórnin hefði stungið
upp á, um stöðu íslands í ríkinu, væri
óeðlilegt og fjarstætt því fyrirkomulagi,
sem fslcndingar gætu á fallizt.
Eins og kunnugt er, varð ólga og eldur
meðal landsmanna út af lyktum þjóð-
fundarins, og þótti mönnum sem ekki
hefði verið staðið við fyrirheit konungs,
þau sem fyrr var getið.
A næstu þingum var stjórnarmálið jafn-
an til umræðu og gerðar um það ályktan-
ir. Fjárhagsmálið varð eitt af hinurn mik-
ilvægustu málum við hlið stjórnarmálsins
og í rauninni þáttur af þvi. Á þessum
árum komu einnig réttindi móðurmálsins
mjög við sögu. Alþingi krafðist þess, að
stjórnarráðstafanir allar yrðu birtar á ís-
lenzku og lög fyrir ísland yrðu útgefin á
íslenzku rnáli og íslenzkan staðfest með
undirskrift konungs.
Árin liðu án þcss að konungur kall-
aði saman nýjan þjóðfund eða legði fram
tillögur urn stjórnskipun íslands eða
stjórnarskrá.
En 1867 gerist það, að stjórnin lætur
semja og leggja fyrir Alþingi frumvarp
til stjórnskipunarlaga handa íslandi. Tal-
ið er, að Hilmar Finsen stiftamtmaður
hafi átt þar mikinn hlut að máh. í aug-
lýsingu konungs er sagt, að fyrir ósk Al-
þingis í ávarpi þess 1865 verði nú lagt
fyrir þingið frumvarp til fullkominna
stjórnarskipunarlaga handa íslandi, er fer
því fram, að Alþingi verði veitt yfirgrips-
mikið vald í öllum málefnum, sem snerta
Island, og að landsmenn þar verði hlut-
takandi hinna sömu borgaralegu réttinda
og þegnarnir í hinum hlutum ríkisins. En
því fór víðs fjarri, að þetta frumvarp full-
nægði kröfum íslendinga um nýja stjórn-
arskrá og stjórnfrelsi. Jón Sigurðsson lýsti
þ\í svo: „Þetta frumvarp var mjög kæn-
lega úr garði gjört, aS ytra áliti mcð mikl-
um sjálfsforræðissvip, en hið innra full-
komin innlimunarlög." I frumvarpinu
stóð það meðal annars, að Island sé „óað-
skiljanlegur hluti Danmerkurríkis". Al-
þingismenn báru upp ýmsar breytingar-
tillögur við frumvarpið og lögðu til, að í