Andvari - 01.01.1974, Page 119

ANDVARI
JAFNVÆGISGRUNDVÖLLURINN VERÐI ÞRÍRÍKJA NORDEK
117
uðborg, og sakir áðurnefndrar framstöðv-
arlegu skilur bún framtíð sína áþekkt því
sem Björgvin og Stafangur gera. Ég geri
mér von um, að víxlfrjóvgun milli hcnnar
og Þrándhcimsborgar geti oft bvggzt á
þeirri andstæðumergð eða öfugu fylgni
(correlation), scm þær hneigjast til að
hafa hvor við aðra 'þrátt fyrir ættarmót
með þjóðunum.
Sérpólitík útkjálkanna mun vera sú
nafngift, sem lesendur mínir úr suður-
hclft gætu gefið þessum kapítula, og kann
ég iþví vel, og væru íslenzkir „fjórðungar"
utan höfuðstaðarins ekki of rúmfrekt efni,
kæmu þeir líka hér til tals. I lins vegar
skal haldið áfram tali, sem var framan
af II. kap., um styrk, sem fcngist af veru
hinna sjálfsbjargarleitandi útkjálka í
þróttugri stóreiningu eða ríki af meðal-
stærðartýpu. Samskipti Nordeks við
„mulitinationals", þ. e. fjölþjóðafyrirtæki
til stórrekstrar, ættu að geta orðið ábata-
samari og hættuminni en ef dvergríki eru
að basla með það að semja við slíka ofjarla
ein síns liðs. Hlýt ég að fjölyrða þetta
nokkuð:
Yfirlitsfræðslu um tilþrif og veltu fyr-
irtækjanna má sækja í margs konar rit, og
t. d. gæti ég þar nefnt Chr. Tngendhat:
The vndtinationals. London 1971. Litlu
skiptir, hi’ort viðsemjendur ganga fremur
með sósíalskar, kommúnískar eða kapi-
talískar landsmálaskoðanir sinar að samn-
ingsborðinu til að láta fyrirtækin fjárfesta
hjá sér eða hanna framkvæmdir eða menn
reka verzlun við þau. Vestræn meðal-
stærðarríki telja sér stórhapp, ef einhver
þessara risa á þarlendis aðalheimili sitt, en
enska cr notuð í viðskiptum þeirra allra
og miðstjórn langflestra hefur lengi húið
í Bandaríkjunum. Sovétríkin og nokkur
ríki önnur með jafnstranga atvinnulífs-
stjórn hyggja sig betur flcstum öðrum
fallin til að gera milljarðasamninga við
þessar harðskeyttu kapítalistastofnanir, en
mikið óp hafa aðrir marx-lenínistar stund-
um gert að því óholla djarfræði og tví-
skinnungi, sem þeir kalla svo. Veikari að-
ilar reyna oft að afla sér jafnvægis með
þvi að gera samninga sina við rnarga
ótengda aðila frernur en að eiga ofstóran
hlut framleiðslu sinnar undir einum
þeirra kominn. Að sjálfsögðu eru hættir
auðhringa mjög háðir aðstæðum, t. d.
feiknarmunur á þeim innan EC eða í
Rómönsku Ameríku. I Iér hætti ég á að
telja, að nokkru geti það skipt, hvort fyrir-
tækið veltir árlega fleiri krónum en nem-
ur ársframleiðslu í öllu því ríki, scm við
málin er riðið.
Hið hollenzka Philipsfyrirtæki hefur
árssölu, sem er hærri en þjóðartekjurnar,
skammstafaðar GNP, í írska ríkinu. Royal
Dutch/Shell selur meira cn nemur GNP
nokkurrar þjóðar, sem er undir 5 milljóna
fjölda (s. s. Noregur og Finnland). Held-
ur minna selja enn sem komið er Uni-
lever og I.B.M., sem eru iþó fjármálastór-
veldi. Danmörk og Austurríki ná hvorugt
jafnháu GNP og upphæðin er, sem
Standard Oil eða Ford selja árlega fyrir.
General Motors er þeim mun stærra, að
sölur þess slaga hátt upp í GNP Svía eða
Idollendinga. Tiltölulega fátæk fjölþjóða-
fyrirtæki ná stundum aðstöðu til að verða
heimskunn eins og hin. Þetta mun t. d.
hið kanadíska Alcan Aluminium leika
eftir, þó talið sé, að það selji ekki nerna
sem jafngildi þrefaldra vergra þjóðartekna
íslendinga. Nokkur ríki ásarnt Bcnelúx,
sem er bandalag, eru sett hér í töflu. Hún
veitir Iiugmynd um það, með GNP-töl-
urn frá lokum 7. áratugsins, oflágum nú,
en táknandi um auðshlutföll milli ríkja,
að kapítalskur aflsmunur í hugsanlcgum
stórátökum við hringa sé jafnvel si’ona