Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Blaðsíða 28

heimilda en settra laga á því réttarsviði sem hún tekur til. Þannig girðir 1. mgr.
69. gr. stjskr. fyrir það að mönnum verði refsað vegna háttsemi sem telst
refsiverð á grundvelli réttarvenju, megim'eglna laga eða eðli máls sem teljast
samkvæmt viðurkenndum viðhorfum hér á landi til réttarheimilda í merkingu
60. gr. stjómarskrárinnar. Hugtakið lög í merkingu 1. mgr. 69. gr. stjskr. verður
þannig að skilja sem sett lög í stjómskipulegri merkingu, þ.e. þær reglur sem
fram koma í lagafrumvarpi sem Alþingi hefur samþykkt eftir þrjár umræður á
jpingfundi, sbr. 44. gr. stjskr. og 37. gr. laga nr. 55/1991 um þingsköp Alþingis.
I ljósi þessa verða dómstólar að sýkna þann sem ákærður er fyrir háttsemi sem
hvorki er lýst í settum lögum eða í almennum stjómvaldsfyrirmælum sem hafa
fullnægjandi stoð í lögum, sjá t.d. H 2000 2957 (gaffallyftari), en að honum
verður nánar vikið í kafla 7.2 í greininni.
Aður er rakið að fyrir gildistöku stjórnarskipunarlaga nr. 97/1995 var gmnn-
regluna um lögbundnar refsiheimildir ekki að finna í texta stjómarskrárinnar.
Þá höfðu dómstólar ekki beinlínis tekið afstöðu til þess, að því séð verður, að
reglan nyti stöðu óskráðrar stjómarskrárreglu. I því sambandi skal vakin athygli
á því að af athugasemdum greinargerðar með frumvarpi því er varð að 7. gr.
stjómarskipunarlaga nr. 97/1995 verður vart dregin sú ályktun að grunnregl-
umar um lögbundnar refsiheimildir eða um bann við afturvirkni refsilaga hafi
notið slíkrar stöðu fyrir gildistöku stjómarskrárbreytingarinnar. Raunar er ekkert
vikið að fyrri reglunni í athugasemdunum og um stjómskipulega stöðu bannsins
við afturvirkni refsilaga segir aðeins að um „nýmæli meðal mannréttinda-
ákvæða stjómarskrárinnar“ sé að ræða.39
I greinargerð með frumvarpi því er varð að stjómarskipunarlögum nr.
97/1995 er í athugasemdum um 7. gr., er varð 1. mgr. 69. gr. stjskr., rakið að
sambærilegar reglur sé að finna í 7. gr. MSE og 15. gr. ABSR.40 Að því er
39 Alþt. 1994-1995, A-deild, bls. 2095. Ónauðsynlegt er að fjalia hér frekar um það hvort grunn-
reglan um lögbundnar refsiheimildir hafi talist til óskráðra stjómarskrárreglna fyrir gildistöku
stjómarskipunarlaga nr. 97/1995. Aðeins skal tekið fram að sé gengið út frá því að almenn lög-
mætisregla haft gildi stjómarskrárreglu, sbr. 2. gr. stjskr., sem útilokar beitingu ríkisvalds með
íþyngjandi hætti gagnvart borgurunum án lagaheimildar, sjá Páll Hreinsson: „Lagaáskilnaðarregla
atvinnufrelsisákvæðis stjómarskrárinnar", bls. 402, og Gaukur Jörundsson: Um eignamám.
Reykjavík (1969), bls. 9, errökrétt að leggja til grundvallar að af hinni almennu lögmætisreglu leiði
regla um að inngrip í líf borgaranna með eiginlegum refsingum geti ekki átt sér stað án laga-
heimildar. Hvað viðvíkur banninu við afturvirkni refsiákvæða skal vakin athygli á því að f dönskum
rétti hafa sumir fræðimenn lagt til grundvallar að þögn stjómarskrárinnar dönsku um afturvirkni
refsilaga beri að skilja þannig að slfkt bann njóti ekki stöðu stjómarskrárreglu, sjá hér Knud
Waaben: Strafferettens almindelige del, I Ansvarslæren. Forlaget Thomson A/S. Kaupmannahöfn
(1999), bls. 73-74, en þar segir: „Der er i dansk ret ingen gmndlovsmæssig hindring for at give en
ny straffebestemmelse tilbagevirkende kraft“. Sjá Peer Lorenzen o.fl.: Den Europæiske
Menneskeretskonvention, bls. 372, þar sem öndvert sjónarmið um stjómskipulegt gildi banns við
afturvirkni refsilaga í Danmörku er lagt til gmndvallar. Ekki verður hér fjölyrt frekar um
stjómskipulegt gildi banns við afturvirkni refsilaga hér á landi fyrir gildistöku 1. mgr. 69. gr. stjskr.
með 7. gr. stjómarskipunarlaga nr. 97/1995.
40 Alþt. 1994-1995, A-deild, bls. 2095.
22