Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Side 42

Dómstólar hafa á undanfömum árum þrengt að svigrúmi löggjafans til að
framselja vald til að takmarka t.d. friðhelgi einkalífs, sbr. H 27. nóvember
2003, nr. 151/2003 (gagnagrunnur á heilbrigðissviði), og friðhelgi eignaréttar
og atvinnufrelsi, sbr. H 1996 2956 (útflutningsleyfi) og H 2000 1621 (Stjömu-
grísmál).76 Dómstólar hafa m.ö.o. gefið lagaáskilnaðarreglum stjómarskrár-
innar aukið vægi. Hin lagalega afmörkun þessarar þróunar endurspeglast í eftir-
farandi kröfum sem gerðar hafa verið til lagaáskilnaðarreglu 72. og 75. gr.
stjskr. og fram koma í dómi Hæstaréttar H 2000 1621 (Stjörnugrísmál):77
[Akvæði 72. og 75. gr.] stjómarskrárinnar verða ekki túlkuð öðruvísi en svo, að
hinum almenna löggjafa sé óheimilt að fela framkvæmdarvaldshöfum óhefta ákvörð-
un um þessi efni. Löggjöfin verður að mæla fyrir um meginreglur, þar sem fram
komi takmörk og umfang þeirrar réttindaskerðingar, sem talin er nauðsynleg.78
Ef lagt er til grundvallar að lagaáskilnaðarreglur stjómarskrárinnar geri ráð
fyrir að ekki sé hægt að skerða tiltekin grunnréttindi án þess að löggjafinn hafi
a.m.k. tekið afstöðu til þeirra meginreglna sem um hana gilda, þar sem fram
komi takmörk og umfang þeirrar réttindaskerðingar sem Alþingi telur nauð-
synlega, fæ ég ekki séð að ástæða sé til að gera minni kröfur til áskilnaðar um
inntak refsiheimildar samkvæmt 1. mgr. 69. gr. stjskr. Með þessu er ekki verið
að halda því fram að sömu takmarkanir á svigrúmi löggjafans til að framselja
lagasetningarvald, og lagðar hafa verið til grundvallar við skýringu 71.-75. gr.
stjskr., eigi í öllum tilvikum við þegar fyrir liggur að ákveða hvort og þá að
hvaða marki sé heimilt að framselja lagasetningarvald á grundvelli 1. mgr. 69.
gr. stjskr. til að setja refsiákvæði á tilteknu sviði. Það kann þannig að vera
nauðsynlegt að gera eftir atvikum vægari kröfur til þess að afstaða löggjafans
um inntak refsiheimildar liggi fyrir þegar rík þörf er fyrir að nýta útfœrslu- og
76 Sjá nánar Páll Hreinsson: „Lagaáskilnaðarregla atvinnufrelsisákvæðis stjórnarskrárinnar''.
Lfndæla, Sigurður Líndal sjötugur 2. júlí 2001. Hið íslenska bókmenntafélag. Reykjavík. (2001),
bls. 399-421.
77 Samhljóða orðalag kemur fram í H 1996 2956 (útflutningsleyfi).
78 Af forsendum Hæstaréttar í H 27. nóvember 2003, nr. 151/2003 (gagnagrunnur á heil-
brigðissviði), verður að mínu áliti ráðið að þessi afmörkun kunni einnig að hafa verið höfð til hlið-
sjónar þar við túlkun lagaáskilnaðarreglu 71. gr. stjskr. I dóminum segir m.a. svo um stjómskipulegt
samræmi laga nr. 139/1998 og lagaáskilnaðarreglu 1. mgr. 71. gr. stjskr.: „... Vegna þeirra skyldna,
sem 1. mgr. 71. gr. stjómarskrárinnar leggur samkvæmt áðursögðu á löggjafann til að tryggja frið-
helgi einkalífs, getur ekki komið hér f staðinn ýmiss konar eftirlit með gerð og starfrækslu gagna-
gronns á heilbrigðissviði, sem lagt er í hendur opinberra stofnana og nefnda án þess að þær hafi við
ákvednar og lögmœltar viðmiðanir að styðjast í störfum sínum. Nægir heldur ekki í þessu skyni að
leggja í hendur ráðherra að setja skilmála í rekstrarleyfi eða fela öðrum handhöfum opinbers valds
að setja eða samþykkja um þessi efni verklagsreglur, sem á öllum stigum geta verið breytingum
háðar innan þeirra lítt afgerandi marka, sem ákvœði laga nr. 13911998 setja“. (Skál. höf.)
36