Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Blaðsíða 68
tryggingartaka. Hins vegar er um að ræða atriði sem félagið hefur ekki fullt frelsi
til að kveða á um í skilmálum sínum, heldur ber að skýra skilmálaákvæði þar að
lútandi með hliðsjón af ófrávíkjanlegum ákvæðum VSL.48 Gangi ákvæði skil-
mála gegn ófrávíkjanlegum reglum VSL verða skilmálaákvæðin að víkja.
Vandamálið felst hins vegar, eins og áður segir, í því að greina hér á milli.
Takmarkatilvik koma einkum upp þegar ákvæði í skilmálum, sem þiggja félag-
ið undan ábyrgð, varða á einn eða annan hátt hegðun eða huglæga afstöðu vá-
tryggðs. Sem dæmi má nefna ákvæði í skilmálum innbrotsþjófnaðartryggingar
sem kveður á um að ekki verði bætt tjón vegna þjófnaðar á skartgripum sem
ekki eru læstir í peningaskáp. Verði skartgripum stolið úr kommóðuskúffu, án
þess að vanrækslu vátryggðs hafi verið um að kenna, vaknar sú spuming hvort
félagið geti borið fyrir sig þessa ábyrgðartakmörkun eftir orðanna hljóðan.49
Verða hér á eftir raktar helstu skoðanir fræðimanna um lausn á vandamálinu.
Það getur vitaskuld varðað vátryggðan miklu hvort ábyrgðartakmörkun
gildir fullum fetum eftir orðanna hljóðan, eða hvort talið verður að hana beri að
skýra með hliðsjón af ófrávíkjanlegum reglum VSL. I fyrra tilvikinu varðar
huglæg afstaða vátryggðs engu við skýringu ábyrgðartakmörkunarinnar. f síð-
ara tilvikinu nýtur vátryggður á hinn bóginn sérstakrar vemdar vegna saknæm-
isskilyrða hinna ófrávíkjanlegu reglna, eins og áður er rakið. Þegar skilmála-
ákvæði verður talið varúðarregla í skilningi 51. eða 124. gr. VSL, eða talið heyra
undir 18.-20. gr. laganna, nýtur vátryggður aukinheldur vemdar orsakareglu
þeirra greina. Falli skilmálaákvæði á hinn bóginn utan gildissviðs ófrávíkjan-
legra reglna VSL er meginreglan sú að ekki er skilyrði að orsakasamband sé á
milli aðstæðna þeirra sem lýst er í ákvæðinu og vátryggingaratburðarins.50 Sem
dæmi má ímynda sér skilmálaákvæði í slysatryggingu þess efnis að ekki verði
greiddar slysatryggingarbætur vegna hvers kyns slysa sem verða við skotæfing-
ar. Ef talið yrði að slíkt ákvæði fæli í sér hlutlæga ábyrgðartakmörkun (þ.e. yrði
skýrt án tillits til hinna ófrávíkjanlegu reglna VSL) þá myndi félagið losna úr
ábyrgð vegna allra slysa sem verða við skotæfingar, óháð því hvort slysin verða
rakin til þeirrar sérstöku áhættu sem felst í skotæfingum. Félagið væri t.a.m
laust úr ábyrgð hvort sem viðkomandi slasaðist við slysaskot eða við að stíga á
nagla á æfingasvæðinu, svo dæmi sé tekið.
3.3 Skoðanir fræðimanna á Norðurlöndum
Margir fræðimenn hafa ritað um tengsl hlutlægra ábyrgðartakmarkana og
ófrávíkjanlegra reglna laga á Norðurlöndum um vátryggingarsamninga. Var
48 NOU 1983:56, bls. 76. Hellner greinir í þessu sambandi á milli þess sem hann nefnir skyldur
sem Im'la á vátryggðum annars vegar og lýsingu á áliœttu hins vegar, Hellner, (1955), bls. 5 og
(1965), bls. 62-63.
49 Dæmi fengið frá Selmer, bls. 190.
50 Hellner, (1955), bls. 15 og 31 og Lyngsd, (1994), bls. 33. Þó getur skilmálaákvæði verið orð-
að þannig að orsakatengsl eru gerð að skilyrði þess að félagið losni úr ábyrgð þótt viðkomandi skil-
málaákvæði falli utan gildissviðs ófrávíkjanlegra reglna VSL, sbr. t.d. Hellner, (1955), bls. 16.
62