Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Blaðsíða 70

efni innan þess og verður þeirra getið í umfjöllun um viðkomandi efnisatriði eftir því
sem við á hér á eftir. Þess má þó geta strax að Preben Lyngsd telur að FAL takmarki
ekki rétt félagsins til að afmarka á hlutlægan hátt gegn hvaða áhættu það tryggir, en að
öðru leyti velti það á mati á bæði orðalagi og efni viðkomandi skilmálaákvæðis hvort
telja megi það til hlutlægrar ábyrgðartakmörkunar. Hins vegar sé ekki mögulegt að orða
nákvæma reglu í þessum efnum.58
Svíþjóð
Folke Schmidt er meðal þeirra sem hvað strangastir eru í garð hlutlægra ábyrgðar-
takmarkana. Telur hann að öll skilmálaákvæði, sem á einn eða annan hátt leiða til þess
að ábyrgð félagsins velti á hegðun vátryggðs, skuli túlka með hliðsjón af ófrávíkjanleg-
um reglum FAL, eigi þær reglur laganna ekki að verða orðin tónt. Telur hann í því sam-
bandi að ekki skipti máli hvort viðkomandi ákvæði lýsir hegðun vátryggðs með beinum
eða óbeinum hætti.59 Fjallar Schmidt í þessu sambandi um dulbúnar hegðunarreglur,
en með því á hann við skilmálaákvæði, sem orðuð eru líkt og um hlutlægar ábyrgðar-
takmarkanir sé að ræða, en fela í sér vísan til huglægra atriða, s.s. hegðunar eða vit-
neskju vátryggðs, eða fela í sér að félagið verður aðeins laust úr ábyrgð hafi vátryggð-
ur sýnt af sér einhvers konar sök. Svo virðist sem hugtakið dulbúnar hegðunarreglur
skjóti fyrst upp kollinum hjá Schmidt, en það hefur mikið verið notað síðan í umfjöllun
fræðimanna um heimildir félagsins til að takmarka ábyrgð sína. Eins og margir aðrir
fræðimenn þess tíma fjallar Schmidt um ímyndað skilmálaákvæði sem gerir að skilyrði
bóta vegna tjóns af völdum eldingar, að vátryggt hús hafi verið útbúið með virkum eld-
ingavara. Slái niður eldingu og komi í ljós að eldingavarinn var í ólagi telur Schmidt að
skýra verði ákvæðið með hliðsjón af reglum FAL um aukna áhættu eða varúðarreglur.60
Hjalmar Karlgren telur að viðurkenna verði ríkan rétt félagsins til að undanþiggja sig
ábyrgð. Nefnir hann í því sambandi að 2. mgr. 10. gr. FAL (3. mgr. 10. gr. VSL) feli í sér af-
ar stranga reglu gagnvart félaginu sé hún túlkuð eftir orðanna hljóðan.61 Umfjöllun Karlgren
er að öðm leyti fremur efnislítil, og er ekki ástæða til að gera henni ffekar skil hér.
Fræðimaðumn Jan Hellner fjallar um álitaefnið í ítarlegri ritgerð sinni Exclusions of
Risk and Duties Imposed on the Insured. Hellner nefnir að í vátryggingarétti sé annars
vegar skilið á milli ákvæða í skilmálum, sem afmarka þá áhættu sem tryggt er gegn, og
hins vegar þeirra sem leggja skyldur (á ensku duties) á herðar vátryggðum eða vátrygg-
ingartaka.62 Hellner telur að til fyrmefnda flokksins heyri skilmálaákvæði þar sem fyr-
ir fram er ákveðið hvaða skilyrði þurfi að vera uppfyllt eða hvaða aðstæður þurfi að vera
fyrir hendi til þess að bætur greiðist, m.ö.o. skilmálaákvæði sem fela í sér efnislega af-
mörkun á því hvað teljist til vátryggingaratburðarins samkvæmt vátryggingarsamningn-
58 Lyngso, (1994), bls. 32-33.
59 Schmidt: Faran och försakringsfallet. (1943), bls. 190 og áfram, einkum bls. 197. Schmidt nefn-
ir hins vegar, að því er hann segir til að koma í veg fyrir misskilning, að undantekningar séu frá
reglunni og nefnir í því sambandi að ákvæði sem tilgreina landfræðilegt gildissvið tryggingar skuli
hafa gildi eftir orðanna hljóðan, þrátt fyrir að þar geti hegðun vátryggðs vitaskuld ráðið miklu.
Hann skýrir þessa athugasemd sína hins vegar ekki með frekari dæmum og má telja að það dragi
nokkuð úr styrkleika kenningar hans, sbr. Hcllner. (1955), bls. 23.
60 Schmidt. bls. 194-196.
61 Karlgren: „Anmeldelscr". TFR 1940, bls. 525.
62 Hellner, (1955), bls. 5.
64