Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Blaðsíða 35
huglægrar afstöðu stjómenda þeirra. ... Áfrýjunamefndin taldi, að ekki hafi verið leitt
glögglega í ljós í máli stefnenda, hver væru þau verðáhrif, sem samráð þeirra hefði haft
í för með sér á þeim markaði, sem þau störfuðu á. Við ákvörðun viðurlaga yrði að hafa
í huga, að þeir markaðir, sem hér um ræðir, hafi lengst af verið háðir innflutnings-
höftum og séu það enn. Mál þetta hafi orðið til skömmu eftir gildistöku samkeppnis-
laga, sem gjörbreyttu réttarreglum um samkeppni. Til þess yrði að líta við mat á hug-
lægri afstöðu stjómenda viðkomandi félaga. Loks yrði að taka tillit til þess, að hve
miklu leyti samkomulag stefnenda hafi komið til framkvæmda og hversu lengi það hafi
staðið. [...] Áfrýjunamefndin taldi, með vísan til fyrri umfjöllunar, að stefnendur hafi
haft með sér ólögmætt samráð um verð og skiptingu markaða varðandi viðskipti með
grænmeti, kartöflur og ávexti. Um hafi verið að ræða samráð sjálfstæðra fyrirtækja,
sem stefnt hafi að því að koma fram sameiginlegum markaðshagsmunum þeirra.
Stjómendum félaganna hafi hlotið að vera það ljóst, að aðgerðir þeirra færu í bága við
samkeppnislög, sem leitt hefði til alvarlegrar röskunar á samkeppni með tilliti til
stærðar þeirra á markaði. ... Dómurinn fellst á þessar röksemdir áfrýjunamefndar og
þau lagasjónarmið um beitingu og túlkun á 52. gr. samkeppnislaga.
Samkvæmt tilvitnuðum forsendum úr dómi héraðsdóms, sem Hæstiréttur
gerir að sínum, er lögð á það áhersla að stjómvaldssektum samkvæmt sam-
keppnislögum sé ætlað að hafa „vamaðaráhrif‘,55 Þá beri við „ákvörðun viður-
laga ... fyrst og fremst að líta til þess, hversu alvarleg brot [eru] og þess skaða
sem þau hefðu valdið“. Litið skuli til „stærðar hinna brotlegu fyrirtækja, þess
tíma sem brot hafi varað og huglægrar afstöðu stjómenda þeirra“, Telja verður
að sjónarmið um vamaðaráhrif eigi eftir atvikum einnig við um beitingu álags
á vantalda eða áætlaða skattstofna samkvæmt 108. gr. laga nr. 90/2003.
Gera verður greinarmun á ákvörðunum stjómvalda um beitingu úrræða sem
ætlað er að knýja á um framkvæmd lögbundinnar skyldu (þvingunarúrræða),
s.s. beitingu dagsekta af hálfu samkeppnisráðs, sbr. 53. gr. samkeppnislaga nr.
8/1993, og af hálfu fjármálaeftirlitsins, sbr. 1. mgr. 11. gr. laga nr. 87/1998, sbr.
5. gr. laga nr. 11/2000 og reglugerð nr. 560/2001, og ákvörðunum um beitingu
refsikenndra stjórnsýsluviðurlaga af því tagi sem að framan greinir, sem að
lögum er ætlað að hafa vamaðaráhrif og „refsa“ þeim einstaklingi eða lögaðila
sem stjómvald telur hafa brotið gegn tilteknum lögmæltum fyrirmælum. Beit-
ing refsikenndra stjómsýsluviðurlaga á borð við stjómvaldssektir vegna brota á
samkeppnislögum og álags samkvæmt skattalögum hefur við slíkar aðstæður
allflest einkenni refsinga eða viðurlaga í merkingu 1. mgr. 69. gr. stjskr. Skilin
á milli lögmæltra þvingunarúrræða og refsikenndra stjómsýsluviðurlaga kunna
í öðrum tilvikum að vera óljós.56
55 í dómi héraðsdóms er reyndar notað orðið „vamaráhrif ‘ en sýnt þykir að um misritun er að ræða
og átt sé við „vamaðaráhrif‘.
56 Sjá hér t.d. ákvörðun fjármálaeftirlitsins um dagsektir annars vegar og févíti hins vegar, sbr. 11.
gr. laga nr. 87/1998 um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi, sbr. 5. gr. laga nr. 11/2000, og
reglugerð nr. 560/2001. í riti sfnu Stjómarfarsréttur. Reykjavík (1955), bls. 260-275, notaði Ólafur
Jóhannesson hugtakið févíti um „[fjárgreiðslu], sem mönnum ber að gjalda, láti þeir undir höfuð
leggjast að fullnægja tiltekinni skyldu, er á þeim hvílir. Markmið févftis er að knýja fram efndir eða
29