Tímarit lögfræðinga - 01.03.2004, Side 78

þeim skilyrðum sem felast í ófrávíkjanlegum reglum VSL. Að öðrum kosti myndu ófrá-
víkjanlegar reglur VSL að verulegu leyti ntissa marks. Vilji félagið t.d. byggja á því að
vátryggður hafi valdið vátryggingaratburðinum af gáleysi og það sé því laust úr ábyrgð,
ræðst niðurstaðan af því hvort uppfyllt eru skilyrði 18.-20. gr. VSL um sök. Vilji félag-
ið bera fyrir sig brot á varúðarreglu verður það sömuleiðis að sýna fram á að vátryggð-
ur (eða annar maður, sem skylt var að gæta sömu varúðar, eða sá sem tryggður er) hafi
sýnt af sér sök, sbr. 51. og 124. gr. VSL. Þetta almenna viðmið kemur nokkuð skýrt fram
í dómi Hæstaréttar Islands þann 1. mars 2001 í málinu nr. 397/2000 þar sem reyndi
á skýringu skilmálaákvæðis sem kvað á um að félagið bætti ekki slys sem sá sem
tryggður væri yrði fyrir „í handalögmáli". Hæstiréttur taldi skilmálaákvæðið fela í sér
hlutlæga ábyrgðartakmörkun, en í dóminum segir m.a.: „enda er undanþágan óháð því
hvort vangá hins tryggða er um að kenna ef slys verður í handalögmálum''.90
Ofrávíkjanlegar reglur VSL setja á hinn bóginn engar skorður við takmörkunum á
ábyrgð félagsins sem ekki varða huglæga afstöðu vátryggingartaka, vátryggðs, þess sem
tryggður er eða þeirra sem samsamaðir verða þeim. Með hliðsjón af því verður að ætla
að félaginu sé að meginstefnu til heimilt að takmarka ábyrgð sína að því er varðar atriði
sem ekki varða huglæga afstöðu vátryggðs eða vátryggingartaka með þeim hætti að sök
þeirra (vanræksla, vangá, vond trú o.s.frv.) sé í raun undirliggjandi skilyrði eða forsenda
fyrir því að félagið losni úr ábyrgð.
Við mat á því til hvors hópsins tiltekið skilmálaákvæði heyrir er rétt, eins og áður
segir, að taka fremur mið af efni og tilgangi viðkomandi skilmálaákvæðis en orðalagi.
Þá má taka undir forsendur dómsins í NRT 1979:554 (NH), þar sem talið var að dul-
búnum hegðunarreglum yrði ekki beitt ef vátryggður hefði ekki sýnt af sér sök. I fram-
haldi af því má taka undir skoðanir Schmidt og Selmer og telja það meginreglu að skil-
málaákvæði, sem leggja vátryggðum á herðar skyldur um tiltekna hegðun sem miðar að
því að koma í veg fyrir tjón, eða gera huglæga afstöðu þeirra sem í hlut eiga að skilyrði
þess að félagið sé laust úr ábyrgð, skuli skýra með hliðsjón af viðeigandi reglu VSL.91
Með því er hins vegar ekki sagt að engu varði hvemig skilmálaákvæði er orðað. Þannig
verður að telja hugsanlegt, þrátt fyrir að félaginu væri talið heimilt að undanþiggja sig
ábyrgð vegna tiltekinnar áhættu, verði ákvæði þar að lútandi skýrt með hliðsjón af ófrá-
víkjanlegum regluin VSL sé orðalag þess ekki nægilega skýrt.92 Til grundvallar þeirri
niðurstöðu liggur sú eðlilega skýringarregla að vafi um skýringu á skilmálaákvæði
verður fremur skýrður þeim í óhag sem hafði veg og vanda af samningu þess. Sú neyt-
endavæna skýringarregla er jafnan í heiðri höfð í vátryggingarétti, eins og áður er get-
ið.
Þegar því er slegið föstu að skilmálaákvæði, sem fela í sér skírskotun til huglægrar
afstöðu vátryggðs (eða annarra viðkomandi), skuli skýra með hliðsjón af ófrávíkjanleg-
um reglum VSL vaknar spumingin um heimild félagsins til að þiggja sig undan ábyrgð
vegna hegðunar eða huglægrar afstöðu þriðja manns. Þannig má hugsa sér skilmála-
90 Þrátt fyrir að dómurinn styðjist réttilega við þá meginreglu, sem hér er til umfjöllunar, vekur nið-
urstaða hans óneitanlega upp spumingar. Verður nánar um það fjallað í kafla 4.12 hér á eftir.
91 Segja má að niðurstaða þessi felist að nokkru leyti í hugtaki því sem ábyrgðartakmörkunum,
sem ekki eru skýrðar með hliðsjón af ófrávíkjanlegum reglum VSL, hefur verið gefið á Norður-
löndum, þ.e. hlutlægar ábyrgðartakmarkanir (objektive ansvarsbegrænsninger).
92 Hellner, (1955), bls. 53.
72